Reliëfs uit paleizen
In de 9de eeuw v.Chr. groeide Assyrië opnieuw uit tot een machtig rijk, dat middels militaire campagnes grote delen van het Nabije Oosten onder haar bestuur bracht. De activiteiten van grote koningen als Assurnasirpal II, Sargon, Tiglat-pileser III en Sanherib zijn tot in detail vastgelegd op de vele stenen reliëfs opgesteld in de zalen van de paleizen in Nimrud (het oude Kalhu), Khorsabad (Dur-Sharrukin) en Kuyunjik (Nineveh). Naast beschermende wezens en voorstellingen van de koning bij de jacht, tonen de reliëfs vooral de grote militaire successen: veldtochten en veroveringen, belegeringen en verwoestingen zijn veelvuldig voorkomende thema’s.
De sculpturen zijn in de vorige eeuw opgegraven en nadien over musea en privécollecties in de gehele wereld verspreid geraakt. De grootste verzameling bevindt zich in het British Museum in Londen. Het hiernaast getoonde reliëf werd, met meer dan honderd anderen, in 1847 door Austen Henry Layard gevonden in Nimrud in Noord-Irak. Het Rijksmuseum van Oudheden verwierf het stuk begin jaren dertig van de vorige eeuw. Het is afkomstig uit de het bezit van de Engelse familie Mocatta, die dit reliëf mogelijk van Layard ten geschenke had gekregen.
Het reliëf maakte oorspronkelijk deel uit van een serie van dergelijke sculpturen, die de veldtocht van 743-740 v.Chr. van koning Tiglat-pileser III (745-727 v.Chr.) ten westen van Assyrië afbeelden. Helaas is dit object niet compleet: het behoort toe aan een grotere voorstelling die evenwel verloren is gegaan. Layards veldtekeningen (nu in het British Museum) laten echter een gedetailleerde reconstructie toe. De koning is gezeten op een troon en beslist over het lot van een aan hem voorgeleide gevangene. De koning is gekleed in een tot op de enkels reikend gewaad met korte mouwen, versierd langs de zomen, en draagt een hoge, afgeplatte kroon met een oprijzende punt. Aan zijn polsen draagt hij een armband. In de opgeheven rechterhand houdt de koning een staf vast, in zijn linkerhand een bloem. De ongeschoeide voeten rusten op een klein, vierkant platform. De hoge troon toont fraai bewerkte poten en spijlen. Op de zetel ligt een doek met franjes. Ook de rugleuning lijkt met een dergelijk doek bedekt te zijn.
Op Layards tekening staat voor de koning een hoge ambtenaar of officier, die, met de linkerhand rustend op zijn zwaard en de rechterhand opgeheven, een op de knieën liggende gevangene aan de koning voorleidt. De koning raakt met zijn staf het hoofd van de gevangene aan en houdt in de linkerhand een lotusbloem vast. Achter de troon staat een koninklijke lijfwacht, met de boog in de linkerhand en een knots in de rechterhand. Het reliëf toont, achter de zitting van de troon, nog net deze rechterhand en de knotskop.
Het tweede reliëf is tevens van Tiglat-pileser en werd eveneens door Layard in Nimrud gevonden. Ook dit stuk blijkt een fragment van een groter reliëf te zijn, dat in haar geheel slechts bekend is van Layards tekeningen. De serie reliëfs begint met voorstellingen van de tweede militaire strafexpeditie in Babylonië, maar gaat vervolgens over in strijdtonelen, waaronder dit object, die zich in een geheel ander gebied afspelen. Zeer waarschijnlijk gaat het hier om voorstellingen van Tiglat-pilesers campagne tegen de Meden, een buurvolk van Assyrië dat herhaaldelijk de aandacht van de koning opeiste.
Het reliëf toont twee Assyrische soldaten in de aanval. De soldaten hebben kort, golvend haar en puntige baarden. Zij dragen een kort tuniek met versierde zoom, een brede gordel om het midden, een schouderriem voor het zwaard en, tenslotte, een helm met oorbeschermers en een naar voren omgeslagen verentooi. Hun bewapening bestaat uit een speer (gericht op de vijand), een kort zwaard hangend aan de schouderriem en een groot rond schild. Beide soldaten leggen aan op een door de knieën zakkende tegenstander, wiens bewapening sterk lijkt op die van de Assyriërs: wederom een speer, een rondschild en een zwaard. Het zwaard zelf is weliswaar niet zichtbaar, maar de zwaardriem is duidelijk aangegeven op de rechterschouder.
De man heeft het hoofd gekeerd naar zijn aanvallers en leunt op zijn speer. De gevallen soldaat heeft een gepunt baardje en draagt een kort, omzoomd gewaad, met om het middel een gordel bestaande uit een aantal banden. De man heeft een spits toelopende helm die in een kleine pluim lijkt te eindigen. Net als het reliëf met de koning op de troon, is ook dit stuk met grote aandacht en gevoel voor details vervaardigd: let op de zorgvuldige weergave van de baarden en het haar, of op de aanduiding van de been- en armspieren van de soldaten.
In de rechter boven- en benedenhoek van het object zijn vagelijk nog sporen van reliëf te zien. Wederom leunend op Layards tekeningen blijkt het hier te gaan om delen van de bogen, armen en voeten van een tweetal boogschutters, die achter de beide soldaten met de speren staan. De boogschutters richten hun pijlen op een gier in de vlucht, met in zijn snavel en klauwen menselijke ingewanden.
