Een kleine tentoonstelling met bijzondere invalshoek
(uitsluitend online te zien)
door:
Lara Weiss, oud-conservator collectie Egypte en Nubië
Egyptische collectie van wereldfaam
Toen het Rijksmuseum van Oudheden ruim tweehonderd jaar geleden werd gesticht, was er veel budget voor grote aankopen. Met steun van de Nederlandse koning Willem I kocht het museum veel van de objecten die ons tot op de dag van vandaag in de top-10 van musea met de beste Egyptische collecties plaatsen. Een mooi voorbeeld hiervan is de aankoop van een serie objecten door de Zweeds-Noorse consul in Egypte, Giovanni d’Anastasi, met onder meer belangrijke voorwerpen als de beelden van Maya en Merit.
Meer dan 500 Egyptische aanwinsten voor onze collectie
Maar ook in de meer recente geschiedenis worden de collecties van het Rijksmuseum van Oudheden nog steeds uitgebreid. Voor de collectie Egypte bijvoorbeeld, heeft het museum in 2015 een belangrijke schenking ontvangen. De gulle gever wil graag anoniem blijven. Deze collectie van Egyptische oudheden bestaat uit 566 heel verschillende objecten. We zijn blij en trots om u in deze pop-up tentoonstelling een kleine bloemlezing te presenteren: tien objecten met een bijzonder verhaal.
Tien Egyptische aanwinsten uit 2015
Tik of klik op de voorwerpen voor meer informatie.
De koning aan de deur
Dit deurfragment heeft een ereplaats in de vaste tentoonstelling Egypte van het Rijksmuseum van Oudheden. De hiëroglyfische tekst noemt een deel van de titulatuur van koning Thoetmosis IV. Dit soort deurlijsten zijn bekend van privéhuizen, maar het zou ook een deel van een tempeltje geweest kunnen zijn. Dat weten we helaas niet helemaal zeker. Het Rijksmuseum van Oudheden heeft maar weinig objecten die refereren aan de oud-Egyptische koningen. Daarom is dit een bijzondere aanwinst. Thoetmosis IV regeerde slechts negen jaar en er zijn niet heel veel monumenten van hem bekend. Zijn bouwprojecten omvatten o.a. de voltooiing van een obelisk in de tempel van Karnak, die nu op het op het Sint-Pieterplein in Vaticaan-stad staat. Daarnaast restaureerde hij de sfinx in Giza en liet de beroemde droomstèle tussen haar poten plaatsen, als herdenking van het goddelijke visioen dat hem tot de restauratie had gemotiveerd.
- materiaal: kalksteen
- hoogte: 70 centimeter
- datering: Nieuwe Rijk, 18de dynastie, 1400-1390 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.10
Amarna in Leiden
De Amarna-tijd is een korte, maar uitzonderlijke periode in de geschiedenis van het oude Egypte. Koning Achnaton verhief toen de zonnegod Aton tot belangrijkste god. Het Rijksmuseum van Oudheden heeft bijna niets uit der Amarna-tijd, dus we zijn erg blij met de schenking van dit mooie reliëfje. Het heeft twee verticale zonnestralen die eindigen in mensenhanden boven een bloemoffer: de zonnehanden van de god Aton. De betekenis van Aton als schepper van de natuur wordt duidelijk in het gebed ‘Grote Lied van de Zon’. Aton is een kosmische kracht die als zon en licht aan mensen wordt overgedragen. Deze kracht ligt in de wetenschap dat alle zichtbare en onzichtbare werkelijkheid terug te voeren is op de werking van licht en tijd – en daarmee dus de zon.
- materiaal: kalksteen
- afmetingen: 23 x 14 centimeter
- datering: Nieuwe Rijk, 18de dynastie, ca. 1350-1325 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.12
Een dienaar van de godsvrouwe
Ook beelden uit de 25ste dynastie, de tijd waarin Egypte door Nubische koningen werd geregeerd, komen in de museumcollectie weinig voor. Dit beeld werd door de priester Raneb aan de tempel van Amon in Thebe geschonken, ter ere van de hogepriesteres en godsvrouwe Amenirdis. Twee Nubische koningen hadden een dochter met de naam Amenirdis: farao Kasjta (eind 7de eeuw v.Chr.) en farao Taharqa (halverwege 6de eeuw v.Chr.). We weten helaas niet zeker welke van de twee vrouwen hier werd bedoeld. Het ambt van godsvrouwe bestond al in het Nieuwe Rijk. In de Late Periode bereikte hun macht een hoogtepunt. In de 25ste en 26ste dynastie heersten ze feitelijk over Zuid-Egypte. Ze schreven hun naam in cartouche, iets wat normaal alleen de koning deed. Op dit beeldje is dit op de rugpijler te zien.
- materiaal: waarschijnlijk grauwwak
- afmetingen: 9,4 x 6,7 x 10,7 centimeter
- datering: Late Periode, 25ste dynastie, 722-655 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.27
Bidden voor de goden
Deze stèle (herdenkingssteen) toont een vrouw met geheven armen, de zogeheten in orante-houding. Hoewel deze houding vaak met het christendom wordt geassocieerd, is dat niet altijd juist. In de 2de eeuw na Chr. waren de kunstvormen en tradities van ‘het’ christendom nog vaak een mengelmoes van joodse, ‘heidense’ en christelijke praktijken. Alleen als er ook andere christelijke symbolen zijn, zoals kruisen, een vis of een christelijke tekst, kunnen we er zeker van zijn dat een object christelijk is. De demotische tekst aan de onderkant doet daarom vermoeden dat deze stèle door een niet-christen werd opgericht. Dit object is nu te zien in een reizende tentoonstelling in Japan.
- materiaal: kalksteen
- afmetingen: 22 x 23,3 centimeter
- datering: Romeinse keizertijd, 100-200 na Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.31
Het tweede leven van een tempel
Het Rijksmuseum van Oudheden bezit een belangrijke collectie oesjebtis (grafbeeldjes). Maar ook hieraan zijn nog interessante exemplaren toe te voegen, zoals deze oesjebti van koningin Karomama. Zij was de echtgenote van farao Osorkon II (ca. 872-842 v.Chr.) uit de 22ste dynastie. Het graf van Karomama is eind 2014 in het Ramesseum herontdekt door de Franse archeoloog Christian Leblanc, nadat het in vergetelheid was geraakt na de eerste ontdekking in de 19de eeuw. Dit grafbeeldje werd in die tijd gevonden. Het Ramesseum is oorspronkelijk gebouwd als dodenherdenkingstempel van farao Ramses II (1213 v.Chr.), maar diens eredienst stopte op gegeven moment. Vanaf ca. 1078 v.Chr. werden er vele gebouwen bijgeplaatst en een begraafplaats aangelegd voor de leden van de Thebaanse priesterschap, met daarop ook een graf voor Karomama.
- materiaal: aardewerk, faience
- hoogte: 13,4 centimeter
- datering: Derde Tussenperiode, 22ste dynastie, 872-842 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.72
Decoratieve stieren
Ook dit houten cosmeticadoosje met versiering in reliëf is een bijzonder object. Tussen de drie rijen bloemenkransen zijn twee jonge stieren afgebeeld, die in tegenovergestelde richting lopen. In de Egyptische religie werd de stier geassocieerd met vruchtbaarheid en koningschap. Er waren verschillende stierengoden, waarvan Apis misschien wel de bekendste was. Hij was de zielsbelichaming van de god Ptah, of de godheid Ptah-Sokar-Osiris in Memphis. Een Apis-stier moest zwart zijn, met een witte driehoek op zijn voorhoofd. Hij werd als heilig dier gehouden en na zijn dood gemummificeerd. Zowel de ontdekking van een nieuwe Apis-stier als het begraven van een overleden Apis-stier gingen gepaard met grote, feestelijke ceremonies. Op dit cosmeticadoosje zijn de stieren waarschijnlijk puur decoratief bedoeld.
- materiaal: hout
- afmetingen: 15 x 8 centimeter
- datering: Nieuwe Rijk, 18de dynastie, 1539-1292 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.104
In dienst van het graf van de koning
Deir el-Medina is een dorpje waar de kunstenaars woonden die in het Nieuwe Rijk de koningsgraven in de Vallei der Koningen decoreerden. De deelcollectie uit deze plaats heeft door deze schenking een aantal belangrijke nieuwe aanwinsten gekregen, zoals dit ostracon. Dergelijke stukjes steen of scherven aardewerk vertellen ons veel over het dagelijkse leven van de dorpsbewoners. Het handschrift op dit ostracon is van de dorpsschrijver Amennacht. Een paar maanden na de (onder egyptologen) beroemde staking van Deir el-Medina – waarin de arbeiders bij het eerder genoemde Ramesseum hun salaris bij de vizier opeisten – noteerde hij de levering van broden, melk, pap, komkommers en vruchten, maar ook dat het werk in een bepaald deel van het koningsgraf van Ramses III doorging.
- materiaal: aardewerk
- afmetingen: 6,8 x 8 centimeter
- datering: Nieuwe Rijk, 20ste dynastie, 1187-1157 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.321
Gazelle om te offeren
In het kader van een door de Europese Unie gefinancierd samenwerkingsproject met het Egyptisch Museum in Caïro is het Rijksmuseum van Oudheden bezig de zaal van dat museum over het vroeg-dynastieke Egypte te vernieuwen. Wij hebben zelf ook veel objecten uit deze periode, een van de vroegste van de oud-Egyptische geschiedenis. Dit palet is daarop een mooie aanvulling. Soortgelijke schminkpaletten uit dit vroege tijdperk (ca. 3500 v.Chr.) zijn vaak teruggevonden in graven. Ze zijn niet gebruikt om daadwerkelijk pigment voor schmink op te malen, maar waren eerder een soort pronkobjecten. Ze werden alleen gebruikt bij begravingen en hadden dus een religieuze functie. Een dergelijk gedetailleerd palet in de vorm van een vastgebonden gazelle, klaar om te offeren, is vrij zeldzaam.
- materiaal: leisteen, been
- afmetingen: 9,4 x 12,5 centimeter
- datering: Prehistorie, Naqada Periode, 4000-3100 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.454
Een vrolijk gezicht
Aardewerk wordt ook wel het plastic van de oudheid genoemd. Niet alleen omdat het zo vaak gebruikt werd, maar ook omdat het meestal net zo’n ‘wegwerpproduct’ was. Aardewerk komt in tonnen uit elke opgraving in Egypte tevoorschijn en is belangrijk voor de datering van de verschillende archeologische lagen in de bodem. Ook het Rijksmuseum van Oudheden heeft veel aardewerk uit verschillende periodes van de Egyptische geschiedenis. De beschilderde stukken zijn echter zelden compleet. Dit mooie vaasje met een vrolijk gezicht had dan ook een ereplaats in de inmiddels afgelopen tentoonstelling Textiel uit Egypte. De functie van dit vaasje is niet helemaal duidelijk. Misschien werd er wijn uit gedronken?
- materiaal: aardewerk
- hoogte: 16,8 centimeter
- datering: Byzantijnse Periode, 5de-7de eeuw na Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.430
Klapstoeltje van een hoge ambtenaar
Dit enigszins ongebruikelijke object zal vermoedelijk in de toekomst zelden worden tentoongesteld. Maar het is wel erg leuk en de moeite waard om eens nader te bekijken. Dit is namelijk het eindstuk van een klapstoeltje, zoals ook bekend is uit het graf van Toetanchamon. De oude Egyptenaren waren zeer ingenieuze meubelmakers. Meubels voor de elite werden met veel liefde voor esthetisch detail gemaakt, maar ook praktische gebruiksvriendelijkheid stond hoog in het vaandel. Dit klapstoeltje was versierd met een stierenkop, een symbool van macht en vruchtbaarheid. Welke hoge ambtenaar uit het Nieuwe Rijk zal ooit op dit stoeltje hebben gezeten?
- materiaal: ebbenhout
- hoogte: 4,9 x 3,3 x 2,8 centimeter
- datering: waarschijnlijk Nieuwe Rijk, 1539-1077 v.Chr.
- inventarisnummer: F 2015/9.490
-
De koning aan de deur
Deurlijst
-
Amarna in Leiden
Fragment van een reliëf
-
Een dienaar van de godsvrouwe
Beeldfragment
-
Bidden voor de goden
Herdenkingssteen
-
Het tweede leven van een tempel
Grafbeeldje
-
Decoratieve stieren
Cosmeticadoosje
-
In dienst van het graf van de koning
Scherf met schrift
-
Gazelle om te offeren
Sierpalet
-
Een vrolijk gezicht
Vaas
-
Klapstoeltje van een hoge ambtenaar
Ebbenhouten eindstuk
Alle getoonde objecten komen uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden, tenzij anders aangegeven.
Bekijk nog meer web-exposities
