Izabel Devriendt

Een tocht langs twee Steentijdsites in Vlaanderen: Diepenbeek Molenstraat en Wijnegem Turnhoutsebaan

In deze lezing neem ik het publiek mee naar twee totaal verschillende vindplaatsen die de aflopen tijd zijn onderzocht. Enerzijds Diepenbeek Molenstraat, een meerperioden-vindplaats van ca. 0,5 ha met een belangrijke vuursteencomponent, en anderzijds Wijnegem Turnhoutsebaan, waar drie vuursteenclusters zijn opgegraven op amper 300 m². De vondsten zullen worden belicht en enkele intrigerende onderzoeksaspecten komen aan bod zoals de waarde van ‘lege’ zeefresiduen, het zeven van sporensites en een puzzel die Wommersomkwartsiet heet.

Hans Huisman, Hans Peeters, Özge Demirci, Rian Lenting en Hester Kamstra

Kuilen en nesten. Nieuw onderzoek aan mesolithische haarkuilen

Kuilen gevuld met daarin verkoold materiaal – de zogenaamde haardkuilen of kuilhaarden – komen in grote getale voor op mesolithische vindplaatsen op de zandgronden. Ze worden vooral in de noordelijke helft van Nederland en aangrenzende delen van Duitsland gevonden, maar ook in het Vlaamse kustgebied. Op vindplaatsen als Hoge Vaart-A27, Dronten-N23 en Kampen-Reevediep zijn bijvoorbeeld honderden van dit soort sporen aangetroffen. Een groot aantal 14C-dateringen laat zien dat de kuilen gedurende vrijwel het gehele mesolithicum voorkomen, om daarna vrij abrupt uit het beeld te verdwijnen.

Ondanks dat grote aantallen zijn opgegraven is nog steeds onduidelijk waarvoor deze kuilen hebben gediend. Onder de theoretische mogelijkheden zijn onder meer voedselbereiding en het produceren van teer genoemd. Een recente alternatieve theorie is dat de kuilen het gevolg zijn van door bosbranden uitgebrande mierennesten, en dus helemaal niet van menselijke oorsprong zijn. In deze presentatie zullen we resultaten van recent onderzoek naar de genese en het gebruik van deze kuilen presenteren: hoe opgravingen van mierennesten laten zien dat de mesolthische haardkuilen wel degelijk door mensen zijn gemaakt. Hoe micromorfologisch onderzoek aanwijzingen geeft dat bodemmateriaal is gebruikt om het vuur in de kuil te controleren. En hoe we hopen dat chemische analyses meer informatie gaan geven over het precieze (mogelijk variabele) gebruik van de kuilen.

Sebastiaan Knippenberg

In Tiel-Medel stond een huis. Het rijke corpus aan Swifterbantplattegronden van De Roeskamp vindplaats

De dit jaar uitvoerig in het nieuws gekomen opgravingen te Tiel-Medel De Roeskamp hebben naast de spectaculaire vroege bronstijdgrafheuvels ook ten aanzien van het neolithicum verrassende en uitzonderlijke resultaten opgeleverd. Een omvangrijke Swifterbantnederzetting, globaal gedateerd tussen 4300  en 4100/4050 v.Chr., vormde op tal van aspecten een voor Nederland unieke en zeer informatieve vindplaats. Tijdens de Steentijddag van 2018 zijn ooit de eerste bevindingen gepresenteerd. Nu de uitwerking en rapportage is voltooid kan het boeiende verhaal nader worden ingevuld.

Een bijzonder gegeven is het ongekend grote aantal huisplattegronden dat op basis van de sporenspreidingen gereconstrueerd kon worden. Met deze aanzienlijke dataset is in één keer een goed beeld van de huizenbouwtraditie verkregen gedurende de aanvang van het neolithicum in Holoceen-Nederland. In deze presentatie zullen na een korte introductie van de vindplaats de plattegronden nader worden toegelicht en zal het corpus als geheel binnen een breder chronologisch en regionaal kader worden geplaatst.

Theo ten Anscher

Medel-De Roeskamp en de neolithisering van de Swifterbant-cultuur

Op basis van de analyses van grondsporen (zie de lezing van Knippenberg) en vondsten wordt ingegaan op de herkomst van de neolithische verworvenheden in Medel en een nieuw neolithiseringsmodel gepresenteerd.

Lucy Kubiak-Martens

Cereals in agriculture and culinary practices in the Early Neolithic Swifterbant hamlet at Medel-De Roeskamp (lezing in het Engels)

The presentation focuses on the economic and dietary aspects associated with the integration of cereals into the Early Neolithic Swifterbant culture. Key features addressed include the pathways through which cereals were introduced, the cultivation and processing of cereals, and the metamorphosis of cereal grains into food.

De presentatie richt zich op de economische en dieet-aspecten rondom de integratie van graan inde vroegneolithische Swifterbantcultuur. Er wordt ingegaan op de verschillende manieren waarop gedomesticeerd graan werd geïntroduceerd, de cultivatie en verwerking van graan en hoe graan in verschillende voedselproducten werd gebruikt.

Silke Lange

Van snijden, kappen en bouwen. De neolithische visweer van Almere-Stichtsekant

In Almere, plangebied Stichtsekant, werden tussen 2016 en 2018 de uitstekend bewaard gebleven houten resten van neolithische visweren opgegraven, waaronder een visweer met een lengte van meer dan 600 meter. Van de visweren zijn meer dan 6500 houtmonsters geanalyseerd, wat uiterst waardevolle inzichten opleverde over de exploitatie van het landschap, houtgebruik en bewerkingstechnieken in het laat-neolithicum en in de overgangsperiode naar de vroege bronstijd.

De presentatie belicht de gebruikte houtsoorten, de kwaliteit en herkomst van het hout. Ook wordt ingegaan op het gereedschapsgebruik en de constructietechnieken van de visweren. De resultaten worden in een breder kader geplaatst, waarbij het overige specialistische, multi-proxy onderzoek wordt betrokken, zoals onderzoek naar pollen, diatomeeën en faunaresten. Dit levert een gedetailleerd beeld op van het neolithische landschap met visweren en van een neolithische samenleving die opmerkelijk goed georganiseerd moest zijn geweest om dit soort grootschalige projecten te kunnen realiseren.

• Silke Lange is archeologe en houtspecialiste bij BIAX, Zaandam

Dick Schlüter

Een stenen raadsel uit Twente herontdekt. Een unieke zwerfsteen in een ritueel- en grafheuvellandschap bij Hezingen (Ov.)

Tijdens een grafheuvelrestauratieproject in Twente ontdekte G. van Haaff in 1997 bij de inrit van een boerderij in het buurschap Hezingen (Gemeente Tubbergen) een zwerfsteen met antropogene groeven. Toenmalig provinciaal archeoloog Ad Verlinde maakte een korte melding van de vondst en de steen raakte vervolgens in de vergetelheid. Dat dit ten onrechte is geweest, zal in deze bijdrage naar voren worden gebracht. De voor Nederland unieke steen met een petroglief (kruisfiguur op standaard) en verschillende antropogene sporen (zie foto) maakt deel uit van een ritueel- en grafheuvellandschap op de flank van de Twentse stuwwal met een doorlooptijd die begint in het Neolithicum. Eind vorig jaar is de ruim 700 kilo zware steen veilig gesteld (zie foto) en opgenomen in de collectie van de Museumfabriek in Enschede. In 2016 werd in het buurschap Reckum (Kreis Wildeshausen) in Nedersaksen een gelijksoortige steen als die van Hezingen ontdekt. Beide stenen zullen onder de aandacht worden gebracht evenals de mogelijke betekenis voor de toenmalige landbouwgemeenschappen vanaf de late Steentijd.

• Dick Schlüter maakt als vrijwillig archeoloog deel uit van AWN-afdeling 19