Een kleine tentoonstelling met bijzondere invalshoek
(uitsluitend online te zien)
door:
Daniel Soliman, conservator collectie Egypte en Nubië
Families waren belangrijk
De oude Egyptenaren lieten zich vaak afbeelden in gezinsverband, omdat in hun cultuur families belangrijk waren. Familieleden maakten lol met elkaar, maar hadden ook ruzie. Ze trouwden en scheidden. Ze kregen kinderen en probeerden zo goed mogelijk voor elkaar te zorgen. Egyptische gezinnen waren vaak groot en in de meeste Egyptische huizen moet het een drukke bedoening zijn geweest. Pasgetrouwde stellen woonden soms nog bij een van de ouders in huis, voordat ze hun eigen gezin gingen stichten.
Kinderen, ouders en voorouders
Kinderen brachten plezier in het leven. Daarnaast hielpen ze mee om het gezin draaiende te houden. Later gingen ze voor hun bejaarde ouders zorgen. Overleden familieleden waren niet verdwenen uit het leven van alledag. In huis stonden soms beelden van voorouders die het gezin beschermden. Grote grafkapellen van rijke Egyptenaren waren bedoeld om in samen te komen. Mensen gingen daar bij overleden familieleden op bezoek om offers te brengen. Op gedenkstenen en muurdecoraties waren de levenden zelf ook afgebeeld, zodat de hele familie voor altijd samen zou zijn.
De rol van familie in de Egyptische cultuur
Tik of klik op de voorwerpen voor meer informatie.
Huishoudeconomie
De werkende mensen in dit houten model van een bierbrouwerij zijn niet per se familie van elkaar, maar ze behoorden wel tot hetzelfde huishouden. Je kunt de oud-Egyptische samenleving namelijk beschrijven door een groot huishouden als uitgangspunt te nemen. Op kleine schaal was er het doorsnee gezin met ouders die voor hun kinderen en bejaarde ouders zorgden. Een treetje hoger waren er vermogende particulieren met landerijen. Binnen zulke huishoudens werkten bedienden uit het doorsnee gezin, waarvoor de landheren zorg droegen. Zij werkten op hun beurt bij instellingen zoals tempels. Een tempel had eigen inkomen uit landbouw en veeteelt. Alle priesters en landbouwarbeiders van de tempel werden ermee onderhouden. Zo was iedereen in Egypte een onderdeel van een huishouden.
- model van een bierbrouwerij
- datering: ca. 2040-1783 v.Chr
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: F 1939/1.4
Grote gezinnen
Deze steen, een stèle, werd opgericht ter nagedachtenis aan een grote groep familieleden. De hoofdrol is voor Hoey, een ambtenaar van het schathuis, en zijn vrouw Moetneferet, een zangpriesteres van de god Atoem. In meerdere registers op deze gedenksteen wordt het echtpaar door broers van Hoey en hun vrouwen vereerd. Elders brengt Hoey zelf – samen met zijn ooms en tantes – offers aan zijn ouders, en in het derde gedeelte zijn de grootouders van Hoey afgebeeld. Zo werden de namen van alle familieleden voor de eeuwigheid vastgelegd.
- gedenksteen van Hoey
- datering: ca. 1300 v.Chr
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AP 8
Moedermelk
Dit aardewerken vaasje heeft de vorm van een geknielde vrouw met een kindje op haar schoot. De hand van het kind op de rechterborst van de vrouw is een verwijzing naar de functie van het vaasje. Wat die precies was, is onbekend. Het is mogelijk dat het vaasje werd gebruikt om melk aan jonge kinderen te voeden. Maar moedermelk werd ook gebruikt in allerlei medicamenten. Het zou best kunnen dat dit soort vaasjes dienden voor het gebruik van magische middelen om jonge kinderen van ziektes te genezen.
- vaasje van een moeder met kind
- datering: ca. 1400 v.Chr
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AT 69
Koninklijke opvoeder
Senmoet was een topadviseur en bouwmeester tijdens de regering van de beroemde koningin Hatsjepsoet. Topambtenaren zoals Senmoet behoorden tot de kring van hovelingen die de farao persoonlijk kenden. Ze hadden bestuurlijke taken en waren vaak ook gouverneur: ze mochten de prinsjes en prinsesjes opvoeden. In die hoedanigheid is Senmoet in dit sculptuurfragment afgebeeld met een jonge prinses Nofroere.
- beeld van Senmoet en prinses Nofroere
- datering: ca. 1470 v.Chr
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: F 1997/7.1
Moederrol
Dit beeld is gemaakt voor de hofdame Meret-it-es. Haar naam betekent Haar-vader-heeft-haar-lief. Meret-it-es is tweemaal afgebeeld. Rechts is haar rol als moeder van Chennoe benadrukt. De moeder staat naast haar zoon, afgebeeld als een naakt jongetje. Toch geeft de inscriptie op het beeld aan dat Choennoe al een volwassen man was. In de sculptuur zien we de traditionele Egyptische manier om mensen uit te beelden. Vrouwen hebben een lichte, gele huid en staan met de benen naast elkaar. Mannen hebben een donkere, rode huidskleur en staan met een been naar voren.
- beeld van hofdame Meret-it-es en Chennoe
- datering: ca. 2465-2323 v.Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AST 9
Belangrijke moeders
Omdat dit beeldje onbeschreven is, weten we niet wie er zijn afgebeeld. De centrale figuur is een man in een schort. De vrouwen aan weerszijden hebben lange gewaden aan. Alle drie dragen ze uitbundige pruiken die typisch zijn voor de vroege 18e Dynastie in Egypte (ca. 1539-1400 v. Chr). In deze periode was de rol van de moeder groot. Zo bezat de koningsmoeder een invloedrijke, belangrijke positie. Het is daarom mogelijk dat dit beeldje een man toont, met aan de ene kant zijn vrouw en aan de andere kant zijn moeder.
- beeld van een man en twee vrouwen
- datering: ca. 1420 v.Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AST 69
Moeders, zoons en broers
De belangrijkste figuur van dit beeldje is Satsobek, afgebeeld in het midden. De naam van deze vrouw betekent Dochter-van-de-god-Sobek. Haar twee zonen, Ib en Choey, zijn naast haar afgebeeld. De inscriptie geeft aan dat het beeldje voor Satsobek was laten maken door “haar broer Kekioesjeb”. Het Egyptische woord broer is vaak moeilijk te vertalen, omdat het ook werd gebruikt voor andere mannelijke familieleden zoals neven, ooms, en zelfs voor een echtgenoot.
- beeldje van Satsobek en haar zonen
- datering: ca. 1700 v.Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AST 47
Twee broers
In de stad Abydos werd Osiris vereerd, de belangrijkste god van het dodenrijk. Om dicht bij de aardse verering van Osiris te zijn, bouwden sommige Egyptenaren een speciale kapel in Abydos. Daar konden bezoekers offers achterlaten voor de overledenen. Deze offertafel komt uit een kapel die voor twee broers werd opgericht: Senebboe en Sobekdidioe, zonen van een vrouw die Maät heette. De offertafel heeft een afvoergleuf voor het plengen van dranken. Er staan voedseloffers van brood, rundvlees en gevogelte op afgebeeld. De twee broers hoopten in het dodenrijk eeuwig te kunnen genieten van deze etenswaren.
- offertafel uit een kapel
- datering: ca. 1900 v.Chr.
- afkomstig uit: Abydos, Egypte
- inventarisnummer: AM 12-c
Oudste zoon
Wanneer een vader kwam te overlijden, werd hij meestal opgevolgd door de oudste zoon. Die moest de begrafenis van zijn vader leiden en zorgen dat er dagelijks rituelen in het graf werden uitgevoerd, zodat de vader in het dodenrijk voortleefde. In de praktijk werden deze taken uitbesteed aan professionele dodencultuspriesters. Toch wordt de oudste zoon op grafstèles vaak offerend afgebeeld, zoals hier. In het bovenste gedeelte zit de overleden vader Senebef op een troon. Zijn oudste zoon Senebefemanch presenteert een tafel vol met offers. In het onderste tafereel staan jongere broers en een zus van Senebefemanch.
- gedenksteen met offerende zoon
- datering: ca. 2040-1783 v.Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: H.III.RR 3
Bezorgde vader
Djehoetymose was een professionele schrijver en bestuurder van de koninklijke necropolis-arbeiders. Zoals gebruikelijk in Egypte had Djehoetymose zijn zoon, Boetehamon, in hetzelfde vak opgeleid. Boetehamon fungeerde als de assistent en plaatsvervanger van zijn vader. En daar had hij zijn handen vol aan. Als ervaren ambtenaar werd Djehoetymose vaak op werkreis gestuurd. Boetehamon moest dan thuis de zaken voor hem waarnemen. Deze brief van Djehoetymose aan zijn zoon begint met een uitgebreide groet, maar gaat snel over in allerlei opdrachten voor Boetehamon: de boekhouding van het graan bijhouden, brandhout aanleveren, de jongens hun schoolwerk laten maken, het bovenvertrek afmetselen, een plengoffer aan Amon brengen, en zorg goed voor oom Pakamen!
- brief op papyrus
- datering: ca. 1075 v.Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AMS 38-b
Trouwpapieren
In het jaar 130 v. Chr. trouwde Petisis, een priester uit Memphis, met Ta-awa, de dochter van een collega-priester. Hun huwelijkscontract werd in het demotische schrift opgesteld, met een registratiedatum in het Grieks. Heribastet, de moeder van Petisis, was getuige. Het huwelijkscontract werd opgesteld om de financiën van de twee families veilig te stellen. Het laat zien dat man en vrouw gelijkwaardige rechtspersonen waren. De familie van Ta-awa moest een bruidsschat betalen aan Petisis. Aan de andere kant garandeert het contract dat de man alimentatie moest betalen aan de vrouw, in het geval een van de twee wilde scheiden.
- huwelijkscontract op papyrus
- datering: 130 v.Chr.
- afkomstig uit: Deir el-Medina, Egypte
- inventarisnummer: AMS 17
Power couple
Het beroemdste echtpaar uit de Egyptische collectie van het Rijksmuseum van Oudheden zijn Maya en Merit. Een power couple uit de tijd van Toetanchamon: Merit was een belangrijke zangpriesteres in de tempel van Amon. Maya was schatkistbewaarder en rijksbouwmeester. De twee kregen samen twee dochters. Maya en Merit zijn hier in hun mooiste kleding afgebeeld. Merit slaat een liefdevolle arm om haar man heen. Het beeld van het echtpaar stond in het monumentale graf waarin ze zijn begraven.
- dubbelbeeld van Maya en Merit
- datering: 1319 v.Chr.
- afkomstig uit: Sakkara, Egypte
- inventarisnummer: AST 3
Angstige weduwnaar
Aan dit beeldje van Anchiry zat een brief verbonden. De brief was na Anchirys overlijden door haar man aan haar gericht. Hij voelde zich bedreigd door de rondzwervende levenskracht van zijn overleden vrouw. In de brief herinnert hij Anchiry eraan dat hij haar al trouwde voordat hij carrière had gemaakt en dat hij voor haar had gezorgd toen ze ziek was. Hij meldt dat hij acht maanden om haar overlijden heeft gerouwd en daarna drie jaar alleen doorbracht. Boos eist hij dat ze hem nu met rust moet laten, en waarschuwt haar anders voor de godenrechtbank te dagen.
- beeldje van Anchiry met brief
- datering: ca. 1250 v.Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: AH 115 en AMS 64
Dierlijke familieleden
De Egyptenaren waren de eerste mensen die katten als huisdieren hielden. Rijke mensen die dol op hun katten waren, lieten de overleden huisdieren soms als een familielid bijzetten in hun graven. De Egyptenaren hielden ook van honden. Op deze eenvoudige stèle zijn Ini-iqer en zijn vrouw Bendit niet met ouders of kinderen afgebeeld, maar met hun honden. Honden werden getraind voor de jacht en om het leger te helpen. Thuis konden ze het gezin beschermen tegen wilde dieren.
- grafsteen van echtpaar met honden
- datering: ca. 2150-2040 v. Chr.
- afkomstig uit: Egypte
- inventarisnummer: F 1938/1.6
-
Huishoudeconomie
Model van een bierbrouwerij
-
Grote gezinnen
Gedenksteen van Hoey
-
Moedermelk
Vaasje van een moeder met kind
-
Koninklijke opvoeder
Beeld van Senmoet en prinses Nofroere
-
Moederrol
Beeld van hofdame Meret-it-es en Chennoe
-
Belangrijke moeders
Beeld van een man en twee vrouwen
-
Moeders, zoons en broers
Beeldje van Satsobek en haar zonen
-
Twee broers
Offertafel uit een kapel
-
Oudste zoon
Gedenksteen met offerende zoon
-
Bezorgde vader
Brief op papyrus
-
Trouwpapieren
Huwelijkscontract op papyrus
-
Power couple
Dubbelbeeld van Maya en Merit
-
Angstige weduwnaar
Beeldje van Anchiry met brief
-
Dierlijke familieleden
Grafsteen van echtpaar met honden
Alle getoonde objecten komen uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden, tenzij anders aangegeven.
Bekijk nog meer web-exposities
