Een kleine tentoonstelling met bijzondere invalshoek
(uitsluitend online te zien)
door:
Jasper de Bruin, conservator collectie Nederland in de Romeinse tijd
Stenen kisten met een deksel
In 1920 werden bij werkzaamheden aan de Voskuilenweg in Heerlen vier grote stenen kisten gevonden. Ze waren afgedekt met grote, platte stenen deksels. Het bleek om een Romeinse begraving uit de tweede eeuw na Chr. te gaan. Twee van de kisten sprongen eruit door de rijke inhoud. De inhoud van de eerste kist is bekend onder wetenschappers en liefhebbers. Het gaat om een collectie glaswerk, een bijzonder gouden flaconnetje en de resten van een met brons beslagen houten kistje. De vondsten uit de tweede kist zijn echter nooit eerder uitgebreid op een rijtje gezet. Deze pop-up tentoonstelling brengt daar verandering in.
Bijzondere voorwerpen uit de tweede kist
In de tweede kist zat een aantal bijzondere voorwerpen, die erop wijzen dat de dode een voorname vrouw moet zijn geweest. Ze droeg bijvoorbeeld een met gouddraad doorregen band en gouden sieraden. Verder bezat ze een fraaie collectie barnstenen voorwerpen. In het graf stonden ook een olielampje en twee glazen flessen, waarvan er een gebruikt werd om parfum in te bewaren. Tenslotte bevatte het graf een uitzonderlijk, dennenhouten kistje, beslagen met platen van schildpaddenschild en voorzien van een bronzen schuifslotje. Met deze voorname bezittingen zal de dame in het Romeinse Heerlen het nodige opzien gebaard hebben.
De inhoud van een Romeinse grafkist
Tik of klik op de voorwerpen voor meer informatie.
De ontdekking in 1920
In 1920 werden bij werkzaamheden aan de Voskuilenweg in Heerlen (Limburg) vier grote stenen kisten uit de Romeinse tijd gevonden. Deze foto werd net na de ontdekking genomen. De achterste kist wordt nog afgedekt door het stenen deksel. De grafkisten lagen ruim een halve meter onder de grond. Links ziet u Piet Peters, gemeentearchivaris en archeoloog. Hij heeft de vondst van de kisten uitgebreid beschreven.
- foto: Thermenmuseum, Heerlen
De inhoud van de eerste kist
Op deze afbeelding ziet u de rijke inhoud van de eerste kist, met onder andere twee glazen flesjes in de vorm van druiventrossen, een donker glazen bekertje met wit email, twee groenige potjes met gevlamde glasversiering, een grote glazen parfumfles en een grote vierkante glazen fles. Misschien wel het mooiste object is een gouden flaconnetje, versierd met voluten in filigrein-techniek en oorspronkelijk opgevuld met donkerblauw glas-email. Daarnaast bevatte het graf een bronzen spatel, een benen schrijfstift en de restanten van een houten kistje met versierd bronsbeslag. Er lagen ook nog enkele andere bronsfragmenten in, die mogelijk van een tweede houten kistje afkomstig zijn.
- inventarisnummers: o.a. l 1930/3.2
De inhoud van de tweede kist
In de tweede kist vond men rondom de crematieresten van de dame de restanten van een band van textiel. Hierin was fijn gouddraad geweven. Erbovenop lagen enkele gouden voorwerpen, zoals een grote ketting, een zegelring met gesneden steen en een klein kettinkje. De band van textiel was volledig vergaan, maar het gouddraad is bewaard gebleven. De gouden kettingen zijn vrij eenvoudig van vorm, maar de zegelring vertoont een twee gezichten: die van een man (op de achtergrond) en daarvoor het portret van een vrouw. Hoewel de ring sinds 1979 vermist is, kan deze op basis van oude zwart-wit foto’s en de nauwkeurige beschrijving uit 1920 van gemeentearchivaris en archeoloog Piet Peters toch getoond worden in deze fotocollage.
- inventarisnummers: o.a. l 1930/3.15
Slapende Amor
In de tweede kist is een uitgebreide set barnstenen objecten gevonden. Barnsteen, ofwel fossiele hars, was in de oudheid een zeer kostbaar materiaal. Een van de objecten was een beeldje van een slapende Amor, gewikkeld in een leeuwenhuid. Een slapende Amor was in de Romeinse keizertijd een veelgebruikt symbool voor de doodsslaap van een overledene. De hagedis en de fakkel naast en boven hem zijn eveneens symbolen van de dood. Barnstenen figuurtjes werden over het algemeen vervaardigd in Aquileia (Noord-Italië) en dat zal ook voor de figuurtjes uit dit graf gelden.
- inventarisnummer: l 1930/3.17
Barnstenen mesheften
Behalve het slapende Amorfiguurtje lagen er ook nog drie mesheften van barnsteen in de tweede kist. Het eerste mesheft is wederom een Amor, zittend afgebeeld met een bos bloemen of vruchten in zijn hand (links). Het lemmet van het (ijzeren) mes is ook bewaard gebleven, maar is losgeraakt. Het tweede mesheft zit nog wel aan het ijzeren mes vast. Het heeft de vorm van een haas (midden). Het derde mesheft is in de vorm van een krekel (rechts) gemaakt. Hierbij is geen ijzeren mes gevonden, dus het is de vraag wat er in het heft heeft gezeten. Het is ook mogelijk dat het omwille van de versiering is meegegeven in het graf.
- inventarisnummers: l 1930/3.18, l 1930/3.19 en l 1930/3.20
Miniatuurdrinkschaal
In het graf is ook een miniatuurdrinkschaal van barnsteen gevonden, een zogenaamde kylix. Het kleinood is slechts 8 centimeter wijd en 3,5 centimeter hoog. Het heeft een afzonderlijk voetje en brede, hoekige oortjes. Buitenom is een rank met bladeren en vruchten in reliëf uitgesneden.
- inventarisnummer: l 1930/3.21
Schijfjes voor het spinnen
Een serie losse schijfjes van barnsteen hebben toebehoort aan een spinrokken met bijbehorende spinsteen. Een spinrokken is een stok waaromheen vezels gedraaid worden. Door middel van een andere stok, waaraan een spinschijf hangt, kunnen die gesponnen worden tot draden. Deze barnstenen set is echter niet bedoeld geweest om daadwerkelijk te gebruiken. Het moet eerder gezien worden als een symbool, bijvoorbeeld van vrouwelijkheid, of het afrollen van de draad des levens.
- inventarisnummer: l 1930/3.22
Flesjes van glas
Ook deze glazen flessen zijn in de tweede kist gevonden. In de grote, vierkante fles zat waarschijnlijk een vloeistof of een drankje. De witglazen fles met een kegelvormige buik zal parfum hebben bevat.
- inventarisnummers: l 1930/3.24 en l 1930/3.25
Olielampje
In het graf was ook een olielampje geplaatst. Het is gemaakt van geverfd aardewerk en kan heel goed in Heerlen zelf zijn geproduceerd. Het lampje dateert uit de tweede eeuw na Chr.
- inventarisnummers: l 1930/3.26
Kistje met schildpadschild
Het meest exclusieve object in deze grafkist zijn toch wel de restanten van een houten kistje, dat versierd is geweest met uitgesneden stukken schilpadschild. Schildpadden komen oorspronkelijk voor in het Middellandse Zeegebied of verder zuidelijker. Het is dan ook aannemelijk dat het kistje uit dat gebied afkomstig is. Er zat een fraai bronzen slot op. Het sleuteltje ervan is bewaard gebleven.
- inventarisnummers: l 1930/3.26.01
-
De ontdekking in 1920
Door gemeentearchivaris en archeoloog Piet Peters
-
De inhoud van de eerste kist
Rijkdommen uit de Romeinse tijd
-
De inhoud van de tweede kist
Sieraden van goud
-
Slapende Amor
Symbool voor de doodsslaap
-
Barnstenen mesheften
Amor, een haas en een krekel
-
Miniatuurdrinkschaal
Slechts 8 centimeter wijd
-
Schijfjes voor het spinnen
Symbolische grafgift
-
Flesjes van glas
Voor drank en parfum
-
Olielampje
Gemaakt van geverfd aardewerk
-
Kistje met schildpadschild
Exclusief bezit uit het Middellandse Zeegebied
Alle getoonde objecten komen uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden, tenzij anders aangegeven.
Bekijk nog meer web-exposities
