Afbeelding bovenaan: Viking-drinkhoorn als reliekhouder, 11de eeuw (collectie: schatkamer OLV Maastricht)

Nieuws

September 2022 – Begrijpend publiceren | In het onderzoek naar het Evangeliarium van Egmond in de KB, de nationale bibliotheek (76 F 1) zijn KB-conservator Ed van der Vlist en ik inmiddels gefascineerd door de editie ervan, die in 1812 door zijn voorganger Hendrik van Wijn is gepubliceerd. Er blijken zich namelijk nog exemplaren van dat boek en proefdrukken van de platen in de KB te bevinden, vol aantekeningen en aanwijzingen in de voor Ed herkenbare ‘onleesbare’ hand van Van Wijn. Terwijl ik de proeven op volgorde leg om het ontstaan van de publicatie te reconstrueren, realiseren we ons dat Van Wijn het middeleeuws boek in de loop van het uitgeefproces steeds beter begrijpt! Zo wordt pas in de kleurenproeven de naam van de afgebeelde Hollandse graaf gecorrigeerd van “Florentii” = Floris naar “Theodrici”: Dirk II. Hier is zover we weten nooit naar gekeken. Ed gaat nu de aantekeningen afschrijven – natuurlijk heeft hij daar geen tijd voor, maar zijn handen jeuken [AW].

Juli 2022 – Gouden ringen | Vanaf het International Medieval Congress bezoek ik de Leeds City Art Galleries om de ‘West Yorkshire Hoard’ te zien. Dat is een spectaculaire detectorvondst met vier ringen uit de 10de/11de eeuw. Drie zijn versierd met filigraandraden van kleine gouden bolletjes. Deze ringen vormen de beste parallellen voor minstens twee gouden ringen die in Nederland zijn gevonden en we in de tentoonstelling willen tonen. Van dichtbij vallen mij al een tijdje de ‘bruggetjes’ op: dunne draadjes waarmee het filigraan is vastgezet. Die ken ik van Merovingisch filigraanwerk niet. Gelukkig blijken de voorwerpen uit Yorkshire ze ook te hebben. Nu nog beslissen of we gaan proberen die ene ring (rechtsboven) te lenen… [AW]

April 2022 – De gouden neushoorn | Dit half jaar wordt ook onderzocht hoe we de globale context in onze tentoonstelling een plaats willen geven. De periode rond het jaar 1000 is niet alleen een belangrijke tijd in de Nederlandse of Europese geschiedenis, maar ook voor de rest van de wereld. In het zuiden van Afrika was het een periode van bloei en internationale handel, die werd gecontroleerd door het koninkrijk van Mapungubwe. In de gelijknamige hoofdstad zijn veel objecten teruggevonden uit Azië en de rest van Afrika. De rijkdom die hiermee werd verdiend is terug te zien in de hoeveelheid gouden objecten die zijn opgegraven bovenop de heuvel waar de koningen verbleven. Eén van de bekendste voorwerpen is de gouden neushoorn, gevonden in het ‘gouden graf’. Het is een klein beeldje van bladgoud, dat om een houten neushoorn was gevormd. In de wereldgeschiedenis blijkt Mapungubwe geen uitzondering te zijn, dus wat is er nog meer te vinden? [Floor van Doesburg]

Maart 2022 – De Apocalyps op een tapijt | We bezoeken bij de Leidse sterrenwacht een lezing van Michael Lewis (British Museum) over het 11de-eeuwse Tapijt van Bayeux. Rond het jaar 1000 geloofde men dat de wereld zou eindigen. Dit zou aangekondigd worden door een serie voortekens in de vorm van natuurverschijnselen. Zo dachten de Engelsen dat komeet Halley, afgebeeld op het tapijt van Bayeux, een voorteken was voor de daaropvolgende inval door de Noormannen. Komeet Halley is een periodieke komeet. Dit betekent dat de komeet om de zoveel jaar terugkomt. De komeet is in de 10de en de 11de eeuw drie keer dicht langs de aarde gekomen en is waargenomen en gedocumenteerd door mensen in China, Japan, Duitsland, Engeland, Zwitserland, Frankrijk, Ierland, Oostenrijk, Egypte en Irak. [Femke Warnar]

December 2021 – Kapiteel herontdekt | Bij een ronde tafel met experts laten we wat objecten van rond 1000 uit de collectie zien. Vondst van het millennium: een Ottoons zuiltje met kapiteel dat assistent-conservator (en bouwhistoricus) Raphaël Rijntjes in het eigen depot aantrof. Hoogte 37 centimeter, typerende acanthusbladeren en voluten, misschien van een altaar? Het komt uit Elten, op de grens van Nederland en Duitsland, en diende ooit als drempelpaal van een tuinhekje. Het kwam al in 1835 naar het Rijksmuseum van Oudheden, toen werd gedacht dat het Romeins was. Maar het dateert van dichtbij 1000 en krijgt zeker een plekje in de tentoonstelling. [PL & AW]

Oktober 2021 – Pelgrim in Rome | In Rome met stagiaire Pleun van Lieshout, die pelgrimage naar Rome in de 10de en 11de eeuw bestudeert. Er zijn diverse reisverslagen bewaard uit deze tijd, zelfs van IJslandse pelgrims die via Utrecht naar Rome trokken. Die teksten geven een idee van de lange en gevaarlijke reis. Pelgrims maakten vooraf hun testament op, voor als ze doodvroren in de Alpen… Eenmaal in Rome verbleven noorderlingen in de schola frisorum, waar nu de Friezenkerk staat, vlakbij de Sint-Pieter. In de San Clemente is op een 11de-eeuws fresco zelfs een pelgrim afgebeeld, herkenbaar aan zijn staf en schoudertas: de heilige Alexius bij aankomst in Rome. [AW & PL]

September 2021 – Viking-drinkhoorn | In Limburg om schatkamers van 10de/11de-eeuwse basilieken te bezoeken. In die van de Onze Lieve Vrouw in Maastricht bekijk ik met de koster, Mark Pleunis, de met zilver beslagen Viking-drinkhoorn, waar later relieken in zijn bewaard. Een sleutelobject voor Het Jaar 1000 en daarom al de banier van de projectwebsite. Nu overlegd over een bruikleen en het lijkt goed te komen! En ik mag er vandaag gewoon mee in mijn handen zitten -adrenaline- en goed naar kijken. Meteen nieuwe ideeën: de zilveren banden, met dieren, maskertjes en vlechten, lijken gebaseerd op textiel. Daar ga ik eens beter over nadenken. [AW]

Juni 2021 – Het echte boek | De bibliotheken weer open! Dus begin van onderzoek van Evangeliarium van Egmond in de KB, de nationale bibliotheek, met conservator Ed van der Vlist, restaurator Ilse Korthagen en RCE-onderzoeker Luc Megens. Dit is waarschijnlijk het belangrijkste 10de-eeuwse boek van Nederland. We gaan het materiaal-technisch onderzoeken om een objectbiografie te maken voor de tentoonstelling. Stap 1 is altijd: goed kijken naar het originele manuscript en vragen formuleren. Waren de beroemde bladzijdes achterin met de Hollandse graaf Dirk II zo gepland? Is daar tekst weggekrast? En zien we een meester en een assistent aan het werk in de prachtige geïllustreerde bladen uit ca 900, met overal vlechtwerk, snavels en zuilen met ogen? [AW]

Mei 2021 – Met Otto in Rome | Oog in oog met de keizer van het jaar 1000! Otto III is afgebeeld op een putmond in de San Bartolomeo op het Tibereiland. Fantastische sculptuur uit 10de eeuw, lijkt op ivoorsnijwerk, maar dan 75 centimeter hoog. En nog in functie, boven een bron met geneeskrachtig water: aan de binnenkant mooie diepe sporen van emmers ophalen. Voorop is Christus afgebeeld, links Bartholomeus (met mes), rechts een bisschop en achterop keizer Otto met kroon en ringbaard. Om hem te zien zou je languit op de trappen van het altaar moeten gaan liggen. Dat heet proskynesis – en is precies wat gewone mensen voor een keizer horen te doen… [AW]

April 2021 – Griffioen uit Istanbul | We bekijken in depot wat het Rijksmuseum van Oudheden uit 900-1100 van buiten Nederland in de collecties heeft. We blijken een mozaïek uit de Hagia Sophia in Istanbul te hebben! Een mooi groot stuk met een “vliegende griffioen” met twee tulpen op de achtergrond, al sinds 1744 in Leiden. De herkomst was in 1802 genoteerd als “Constantinopoli e ruderibus S. Sophiae”, de ruïnes van het bisschoppelijke paleis om de eigenlijk kerk/moskee heen. Dat is interessant, omdat het dan uit een elite-woning komt. Qua stijl sluit het aan bij Noord-Italiaanse mozaïeken uit de 10de-11de eeuw. De griffioen mag dus in de tentoonstelling. [AW]

Februari 2021 – Geld en portret! | Overleg met Paul Beliën van De Nederlandsche Bank over munten uit de 10de en 11de eeuw die we in de tentoonstelling kunnen laten zien. Het gaat vooral om zilvergeld en het is klein: munten zo groot als een duimnagel. We moeten ze dus laten zien met uitvergrotingen erbij, of misschien 3D-animaties. Ze zijn geslagen in o.a. Utrecht, Deventer, Stavoren, Maastricht en Leiden. Wat leuk is: op de munten staan mensen afgebeeld, zoals Hendrik II, Koenraad II en bisschop Adelbold. En ze zijn weergegeven zoals ze het zelf wilden, met de attributen van hun functie erbij. Daar kunnen we wat mee! [AW]