Deze grote tentoonstelling voor alle leeftijden nam bezoekers mee op een kleurrijke tijdreis door het midden van de Middeleeuwen, met het jaar 1000 als eindbestemming. De expositie bracht u dicht bij de mensen van deze tijd en hun ideeën over de wereld. Het jaar 1000 voerde langs hun dorpen, bezocht de keizerlijke residentie in Nijmegen, en klopte aan bij de kathedraal van Utrecht en de schatkamers van Maastricht. Ook namen bezoekers een kijkje in Byzantium en het Rome van duizend jaar geleden.

Van zilveren Vikingdrinkhoorn tot oudste schaakstukken

In de tentoonstelling zagen bezoekers meer dan vierhonderd objecten uit heel Nederland, en ook ver daarbuiten. Daaronder bevonden zich vrijwel alle belangrijke archeologische voorwerpen uit de periode 900-1100 die in ons land zijn gevonden. Topstukken waren een Vikingdrinkhoorn uit de Onze Lieve Vrouwe-basiliek in Maastricht en het beroemde Evangeliarium van Egmond uit de Koninklijke Bibliotheek. Maar ook zwaarden, scheepshout en gouden sieraden waren van de partij (waaronder de recente schatvondst van Hoogwoud), evenals muntschatten, het borstkruis van Sint-Servaas, de oudste schaakstukken van Nederland en een houten ladder uit een waterput. Uit internationale verzamelingen waren belangrijke voorwerpen geleend, zoals een tafeltje van ivoorsnijwerk met keizer Otto II uit het Castello Sforzesco (Milaan) en een astrolabium uit het Landesmuseum Kassel in Duitsland.

Tijd van grote veranderingen

Het midden van de Middeleeuwen, de periode 900-1100, is voor Nederland een tijd van ingrijpende veranderingen in landschap, bevolking, bebouwing, taal en cultuur. Tussen 900 en 1100 ontstaat een ‘Nederland’ dat nu nog herkenbaar is, met dijken om ontgonnen land, een burcht na elke rivierbocht en kerktorens aan de horizon.

Nieuwkomers in Nederland

Het gebied dat nu Nederland is, wordt rond het jaar 1000 geregeerd door bisschoppen en behoort tot het Heilige Roomse Rijk. Het zijn ook de eeuwen waarin op grote schaal oosterse en westerse kennis worden uitgewisseld: muziekschrift, het cijfer 0 en het schaakspel zijn nieuwkomers in de lage landen. Aan het einde van het millennium werd het einde van de wereld verwacht. De mensen zagen voortekens in zonsverduisteringen, overstromingen en komeetverschijningen. Maar uiteindelijk gebeurde er niets. Het jaar 1000 vertelde de verhalen van deze middeleeuwers, over hun dagelijks leven en hun verwachtingen van de millenniumwisseling.

Keizers in Nijmegen

De machtigste persoon in deze periode was de keizer van het Heilige Roomse Rijk, met het Duitse Rijnland als centrum van de macht. Een groot rijk besturen vergt veel reizen en daarbij verbleven de keizers op paltsen, versterkte paleizen. Vanaf 972 werd dit rijk geleid door het powerkoppel keizer Otto II en keizerin Theophanu, die in Byzantium was geboren. Hun favoriete palts lag in Nijmegen. In de tentoonstelling verrees die in een levensgrote game. (Jonge) bezoekers konden zich interactief een weg banen door een juichende menigte en langs paleiswachters, om uiteindelijk Theophanu en Otto persoonlijk te ontmoeten.

Schild van elandgewei