BINNENKORT
Kleine tentoonstelling
te zien vanaf 25 mei 2024
Hoe twee antiquiteiten Egypte verlieten
Het is bijzonder dat er oud-Egyptische voorwerpen in een Nederlands museum te zien zijn. Ze zijn hier niet zomaar beland, maar in de negentiende en twintigste eeuw om verschillende redenen opgegraven, verhandeld en verzameld. In het Rijksmuseum van Oudheden zijn die geschiedenissen vaak onzichtbaar en daarom wordt daar in deze kleine tentoonstelling bij stilgestaan. De centrale vraag hierin is hoe twee objecten, een reliëffragment met farao Amenhotep III en een beeldje van een graanmaalster, in de museumcollectie terecht zijn gekomen.
- Deze kleine tentoonstelling is te zien achter de Egyptische tempel in de Tempelzaal, onze gratis toegankelijke entreehal.
Twee antiquiteiten
Zowel het beeld van de graanmaalster als het reliëffragment met Amenhotep III zijn in 1934-1935 onderdeel geworden van de Nederlandse Rijkscollectie. Het was toen al tientallen jaren geleden dat ze uit verschillende oud-Egyptische graven waren meegenomen. In de jaren 1930 werd nog niet veel nagedacht over hoe deze objecten uit Egypte waren geëxporteerd en onder welke omstandigheden dat gebeurde, maar anno 2024 is deze informatie wél van belang. Welke wetgeving gold er op het moment van opgraven in Egypte en wie maakte die wetten? Wie konden ervan profiteren en wie niet? Hoe verhield de Egyptische archeologie zich tot de kunsthandel?
Herkomstonderzoek
Door onderzoek te doen naar de verzamelgeschiedenissen van voorwerpen in de museumcollectie, achterhalen wetenschappers niet alleen meer informatie over het oorspronkelijke gebruik van een voorwerp, maar wordt ook meer duidelijk over de omstandigheden waaronder het gevonden, verhandeld en verzameld werd. De twee objecten in deze tentoonstelling illustreren hoe dit onderzoek kan leiden tot nieuwe inzichten over het verre verleden, én over machtsverhoudingen in de nabije geschiedenis. Die verhalen laten zien dat de oudheid niet los te zien is van het heden.
- Meer informatie over de herkomst en het eigendomsrecht van objecten uit de museumcollectie vindt u bij het onderdeel ‘Herkomst’ op deze website.
Beeld van een graanmaalster | datering: 2543-2436 v.Chr.
Beeld van een graanmaalster
Dit beeld stond in het graf van een rijke Egyptenaar. Het laat een vrouw zien die graankorrels met een maalsteen vermaalt. Hiermee kon in het hiernamaals bier en brood worden gemaakt voor de overledene. In 1901–1902 werd het beeld in Giza opgegraven door Montague Ballard, een rijke Brit. In die tijd werd Egypte bestuurd door Groot-Brittannië. De regeling was dat de helft van de opgegraven voorwerpen in Egypte bleef en de andere helft aan de opgraver werd meegegeven. Ballard was geen archeoloog en hij was meer geïnteresseerd in schatgraven dan onderzoek. Dat roept de vraag op wie in Egypte toestemming kreeg om opgravingen te organiseren en zich te verrijken met archeologische voorwerpen.
Afbeelding van Amenhotep III | datering: ca. 1370 v.Chr.
Reliëf van Amenhotep III
Dit reliëffragment maakte deel uit van een versierde wand in het graf van Cheroëf, een hoge ambtenaar die voor de farao had gewerkt. De hele scène laat een jubileumfeest zien, waarschijnlijk medegeorganiseerd door Cheroëf. In 1913 werd het bij Luxor uitgehakt en aan kunsthandelaars verkocht. De verdenking viel op de inwoners van het nabijgelegen dorp Qurna, die vaker geld verdienden met de verkoop van oudheden. Zij staan te boek als ‘grafrovers’ en werden zelfs uit hun dorp verjaagd om ervoor te zorgen dat ze geen toegang meer tot de oud-Egyptische graven hadden. Terugkijkend rijst de vraag: waren alleen de inwoners van Qurna de grafrovers, of ook de mensen aan andere kant van de handelsmedaille, namelijk de handelaars en verzamelaars?
Gespreksavond en podcast
Op donderdag 13 juni 2024 organiseert het Rijksmuseum van Oudheden een gespreksavond bij de tentoonstelling. Mounir Samuel (politicoloog, auteur en meer) modereert de avond en gaat vanaf 19.30 uur in gesprek met Daniel Soliman (RMO-conservator en egyptoloog) en Mirjam Shatanawi (museumcurator, antropoloog en onderzoeker). Verschillende thema’s die raken aan het onderwerp van de tentoonstelling komen aan bod. Er wordt gesproken over de vroege archeologie in Egypte, de invloed van de Ottomanen en Britten op de archeologische wetgeving van die tijd, en de kunsthandel die daar onlosmakelijk mee verbonden was. De onderwerpen worden benaderd met oog voor hedendaagse vraagstukken over erfgoed en museale collecties.
- tijd: 19.30 – 21.00 uur (inloop vanaf 19.00 uur)
- locatie: Tempelzaal, Rijksmuseum van Oudheden
- graag vooraf aanmelden via dit formulier
Gelijktijdig verschijnt een podcast waarin deze onderwerpen worden besproken.
Collectie//Reflectie: nieuwe reeks
Deze tentoonstelling is de eerste van een reeks exposities die reflecteert op (de totstandkoming van) de museumcollectie. Ieder jaar belicht het museum zo een andere invalshoek die gesprekken aanzwengelt en nieuwe inzichten geeft. Deze eerste tentoonstelling in de reeks kwam tot stand met speciale dank aan Annabel van Amerongen (initiatief), Sarah Saleh (grafisch ontwerp) en Miriam Müller (Universiteit Leiden).
