Zichtbare seksualiteit

Seksualiteit was in de Griekse oudheid geen onderwerp waarover heimelijk werd gefluisterd of beschaamd werd gezwegen. Erotische handelingen werden in de literatuur vrijmoedig besproken en ook zichtbaar gemaakt met geschilderde taferelen op bekers en vazen. Voorbeelden van het laatste zijn er te over. Zo zien we op een wijndrinkbeker uit de 5de eeuw v.Chr. hoe twee naakte mannen elkaar innig omhelzen. Op andere aardewerken gebruiksvoorwerpen uit dezelfde tijd zijn taferelen te zien van een copulerende man en vrouw, een masturberende jongen in de nabijheid van een publieke vrouw en een jongeman die een oudere man hartstochtelijk naar zich toe trekt.

Ruimhartige opvattingen

Als het over seks ging hielden de oude Grieken er ruimhartige opvattingen op na. Geslachtsgemeenschap met partners van gelijke sekse kwam geregeld voor, al was er geen sprake van homo’s of lesbiennes als afzonderlijke identiteit. Seksuele contacten tussen een burger en een slaaf of een vrije vreemdeling waren vanzelfsprekend en privé. Slaven en slavinnen stonden ter beschikking van hun eigenaar en diens vrienden, of werden aangezet tot prostitutie.

Pederastie

Een homoseksuele relatie tussen burgers was op sommige plaatsen in de Griekse wereld, zoals in Athene en Sparta, een geaccepteerd verschijnsel. Dat gold onder meer voor pederastie (paiderastia), een relatie tussen een man en een tienerjongen of jongeman. Daarbij trad de eerste op als leidsman, beschermheer en leraar. In sommige kringen, voornamelijk onder vooraanstaande burgers, speelde zo’n relatie een belangrijke rol als inwijdingsfase in de opvoeding. In Sparta was het zelfs onderdeel van de collectieve (staats)opvoeding van de jeugd, waardoor daar veelal laat werd getrouwd (en als gevolg daarvan de bevolkingsgroei stagneerde).

Homoseksuele relatie

In een homoseksuele relatie kon de man in kwestie getrouwd zijn, maar dat hoefde geen beletsel te zijn om seksuele betrekkingen aan te knopen met een jongen of jongeman. Al waren er wel regels. Zo moest hij eerst toestemming vragen aan de vader van de jongen met wie hij contact wilde maken. Bij seksuele handelingen was de beminde (eromenos) dienstbaar aan zijn volwassen minnaar (erastes). Daarbij nam de laatste meestal het initiatief.

Fallus

In Athene is veel informatie teruggevonden over het seksuele gedrag van de Grieken in de 6de tot de 4de eeuw v.Chr. Het gaat om een overstelpende hoeveelheid geschriften en (resten van) beelden waarin we de ruimhartige opvattingen van de Atheners over seks weerspiegeld zien: tal van getuigenissen, waaronder een aantal bijzondere processtukken, en duizenden beschilderde vazen. Zo weten we dat veel afbeeldingen van seksuele handelingen een religieuze context hadden, waarbij werd verwezen naar het grote belang van vruchtbaarheid of werd gewaarschuwd tegen kwalijke invloeden. In beide gevallen diende een afbeelding van de fallus als symbool.

Vrouwelijke seksualiteit

Over het seksleven van vrouwen is weinig of geen informatie in de vorm van beschrijvingen of afbeeldingen beschikbaar. Zij beleefden hun seksualiteit over het algemeen in het verborgene. De huwelijksdaad was voor hen eerder bedoeld om zich voort te planten dan om er lol aan te beleven. Voorbehoedsmiddelen waren er niet of nauwelijks. Bovendien had hun stadstaat er baat bij dat er zoveel mogelijk kinderen op de wereld werden gezet. Abortus kwam wel voor, mits de vader ermee instemde. Sommige vrouwen zullen misschien hun toevlucht hebben gezocht tot wederzijdse bevrediging met andere vrouwen (het Griekse werkwoord lesbiazein verwijst naar orale seks), maar daarover is weinig bekend.

Niet in de tempel

Ondanks de vrijmoedigheid waarmee de oude Grieken het seksuele leven bezagen, heerste er, afhankelijk van tijd en plaats, ook een zekere terughoudendheid. Seksuele handelingen moesten onttrokken blijven aan de blik van een buitenstaander. Op het terrein van een tempel was geslachtsgemeenschap verboden. Wie kort tevoren gemeenschap had gehad, moest zich ritueel reinigen voordat hij een heiligdom kon betreden. Kuisheid of onthouding speelde een belangrijke rol in verschillende rituelen. Iemand die masturbeerde, werd afgeschilderd als een onbetrouwbaar sujet.

Mannenzaken

Gaandeweg de 4de eeuw v.Chr. werd er ingetogener met seksualiteit omgegaan. Alleen tijdens een symposion, een veelvuldig voorkomend drinkgelag waaraan uitsluitend mannen mochten meedoen – soms in aanwezigheid van publieke vrouwen – werd vrijelijk over erotiek gesproken en werden er ook seksuele handelingen getoond, afgebeeld op kunstvoorwerpen of uitgevoerd door acteurs. Dat dit privilege was voorbehouden aan mannen is niet toevallig. Het hele maatschappelijk leven werd in de Griekse oudheid hoofdzakelijk door mannen bepaald. Feestmaaltijden en literaire bijeenkomsten waren een mannenzaak, zoals vrijwel alle vermaak dat was. Het waren mannen die proefden van maatschappelijke geneugten als het samen jagen, samen sporten, eten, drinken en samen zingen. De vrouw bleef over het algemeen binnenshuis om voor het gezin en het huishouden te zorgen.