In de zesde editie van de jaarlijkse Egerialezing vertelt dr. Jürgen Zangenberg, hoogleraar Antiek Jodendom en Vroeg Christendom aan de Universiteit Leiden, over het negatieve beeld dat is ontstaan van de Romeinse keizer Domitianus. Waar kwam dit slechte imago eigenlijk vandaan? Het blijkt dat niet alleen Romeinse schrijvers zich negatief uitlieten over Domitianus, maar ook vroegchristelijke historici, zoals Eusebius van Caesarea en Irenaeus van Lyon. Ze baseerden hun oordeel mede op geschriften van de ziener Johannes.

• donderdag 19 mei 2022
• tijd: 20.00 – 21.00 uur
• locatie: Tempelzaal, Rijksmuseum van Oudheden of thuis via livestream
• toegang: gratis
• georganiseerd in samenwerking met de Universiteit Leiden

In het museum of via livestream

U kunt de Egerialezing naar keuze bijwonen in het museum of thuis volgen via een gratis livestream.

Domitianus: God op aarde of Beest uit de diepte?

Nog altijd wordt de Romeinse keizer Domitianus (r. 81-96 na Chr.) bij de ‘slechte keizers’ gerekend en als een ‘tweede Nero’ beschouwd. De tentoonstelling God op Aarde. Keizer Domitianus doet veel om dit beeld recht te zetten. Maar waar kwam dit imago eigenlijk vandaan? Auteurs als Suetonius, Tacitus en de jongere Plinius spelen daarbij een belangrijke rol. Ze hadden weinig goeds te melden over Domitianus. Maar misschien nóg invloedrijker in de eeuwen die volgden, waren vroegchristelijke historici, zoals Eusebius van Caesarea.

Johannes

Eusebius knoopte de kritiek van de Romeinse auteurs aan een visionair boek dat een zekere Johannes tegen het einde van de 1e eeuw schreef: de ‘Openbaring’ van ‘wat er binnenkort moet gebeuren’. In dit boek heeft de ziener Johannes het ook over Rome, de ‘moeder van alle hoeren’ die barst van onrechte rijkdom en met de koningen van de aarde ontucht heeft gepleegd. De ‘grote hoer’ zit op een ‘scharlakenrood beest, dat uit de onderaardse diepte is opgestegen en godslasterlijk spreekt met zijn zeven koppen en tien horens’. Weinig andere schrijvers uit de vroege keizertijd zijn zó kritisch over Rome dan deze apocalypticus uit Patmos.

Irenaeus

Al in de 2e eeuw was Irenaeus van Lyon, die zelf uit Klein-Azië stamt, ervan overtuigd dat de kwalificatie ‘het beest uit de diepte’ zinspeelt op Domitianus. Klopt deze toeschrijving? Is de ‘God op aarde’ niemand anders dan het ‘Beest uit de diepte’? In zijn lezing loopt Zangenberg de tekst van Johannes langs en vergelijkt die met literaire en archeologische bronnen uit de tijd van Domitianus. Zo wordt duidelijk dat het slechte imago van deze keizer mede bepaald werd door de vroegchristelijke literatuur.

Jürgen Zangenberg

Jürgen Zangenberg is hoogleraar Antiek Jodendom en Vroeg Christendom. Zijn onderzoek richt zich op de plaats van vroegjoodse en vroegchristelijke samenlevingen binnen de Romeinse context. In 2008 ondernam Zangenberg met zijn collega’s de eerste opgravingen op de Galilese heuvel Horvat Kur, waar tot nu toe een synagoge en woonhuizen uit de periode van 500-700 na Chr. zijn blootgelegd.

Egerialezing

De Egerialezing is een jaarlijkse lezing over religie en cultuur in de Late Oudheid, het vroege christendom en het antieke jodendom. De reeks startte in 2015 en wordt georganiseerd door het Rijksmuseum van Oudheden, de leerstoel Geschiedenis en Cultuur van het Antieke Jodendom en het Vroege Christendom, het Leidse Instituut voor Geschiedenis en het Leiden University Centre for the Arts in Society.

Egeria: een dame op reis

Egeria was een hoog opgeleide en rijke dame uit Galicië, die rond 380 naar het oosten van het Mediterrane gebied reisde. Ze voelde zich door God geroepen tot deze riskante onderneming, maar deed het ook uit nieuwsgierigheid. Egeria’s reisverhaal is grotendeels bewaard gebleven en het is één van de zeer weinige teksten uit de Oudheid die door een vrouw is geschreven.