Verguld zilveren ruiterhelm, "Peelhelm"

Nederland Romeinse tijd

Verguld zilveren buitenhelm van het Berkosovo-type. De helmbol bestaat uit 2 helften van ieder 3 segmenten, bijeengehouden door een centrale kam die uitloopt in de neusbeschermer. Losse nekplaat en wangkleppen. De rechter wangklep is een moderne aanvulling. De onderdelen zijn met zilveren kopspijkertjes bevestigd geweest aan de randen die met Andreaskruisvormige bloemfiguurtjes zijn gearceerd. Centraal op de segmenten een scheepsanker, geaccentueerd met zilveren kopspijkertjes. Op de nekplaat staat de makersnaam ingekrast (M.Titus Lunamis) en het zilvergewicht (LIBR I - L) van de helm. Op de rand van de helmbol de inscriptie van de ruitereenheid 'STABLESIA ♥ VI ♥'. De vertaling luidt: 6e (cavalerie afdeling) Stablesiani. Marcus Titus Lunamis, 1 pond + 1,5 uncia.

Deze verguld zilveren helm uit de 4e eeuw na Chr., (de zogenaamde ‘Peelhelm’) werd in 1910 bij Helenaveen (Noord-Brabant) gevonden door Gebbel Smolenaars tijdens het turfsteken. Bij de helm werden een mantelspeld, een ruiterspoor, twee paardenbelletjes, een verzilverd bronzen zwaardschedebeslag en 39 munten gevonden. Verder werden leren objecten aangetroffen, in het veen goed bewaard gebleven: een tas, drie paar schoenen, een deel van een zwaardschede en een groot leren tentzeil. Opvallend zijn resten van een kledingstuk van kostbaar textiel, mogelijk gemaakt in Syrië of Egypte.

Al deze voorwerpen waren waarschijnlijk ooit eigendom van een Romeinse soldaat. Op de helm wordt zijn legereenheid vermeld: de zesde Stablesiaanse Garde, een elite-eenheid die ook weleens als lijfwacht van de keizer werd ingezet. Het is onduidelijk waarom zo'n elitesoldaat in Helenaveen was, omdat er geen aanwijzingen voor bewoning zijn in dat gebied in deze periode.

De bij de helm gevonden munten zijn geslagen tot en met 319 na Chr., en vertonen slijtage. Dit suggereert dat ze langer in omloop waren. De munten, uitsluitend van keizer Constantijn, lijken bewust geselecteerd te zijn. De mantelspeld dateert tussen 320 tot na het midden van de 4e eeuw na Chr. De helm kan dus, samen met de andere voorwerpen, ook na 319 in het veen zijn beland. Mogelijk zijn de voorwerpen als bundel geofferd in een vennetje. Maar de vindplaats ligt ook vlak bij een doorgaande route door de Peel richting het noorden. Wellicht is het pakket dus simpelweg verloren in drassig gebied.

Deze tekst is geschreven in 2024 en is gebaseerd op: Willemsen (red.), Topstukken uit het Rijksmuseum van Oudheden, 2020, p. 105.

Details

Inventarisnummer: k 1911/4.1-5
Afdeling: Nederland Romeinse tijd
Objectnaam: helm
Materiaal: metaal ; zilver (verguld)
Afmetingen: H. 28,5 cm, gew. 359,9 gr.
Periode: romeins 319-323 n.Chr.
Vindplaats: Nederland, Noord-Brabant, Deurne, Helenaveen, de Peel
Verwerving: aankoop 1911 april

Literatuur

M.A. Evelein 1911, OMROL 5 (o.r.), 132-151 ; M.A. Evelein 1911, Prähist. Zeitschrift 3, 144 ff. Taf. 18 ff ; A. Alföldi, Acta Archaeologica 5, 1934, 105 f. Taf. VI-VII ; J. Werner, Prähist. Zeitschrift 34/35, 1949/50, 188 ff. Taf. 8 ; P. Post, 34. Ber. RGK. 1951-1953 (1954), 118, Taf. 3,2 ; MacMullen, Inscriptions 38, Nr. 72 ; M. Manojlovic-Marijanski, Kasnorimski shlemovi iz Berkasova (1964) 20, Taf. 19, 3 f. ; W.C. Braat, 1973: Der Fund von Deurne (Holland), in: H. Klumbach (ed.) Spätrömische Gardehelme, 51-83, (Münchner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte, 15) München ; H. Klumbach 1974, Römische Helme aus Niedergermanien, No. 55, Taf. 50-51 ; Rijksmuseum van Oudheden 1981, p. 117 cat. 62 ; RMO 1993, De Romeinse tijd in Nederland, 16-17, no. 1 ; J.H. Pouls en H.J.G. Crompvoets (red.) De Gouden Helm uit de Peel. Feiten en visies, 2006 ; Chr. Miks, Ein spätrömischer Depotfund aus Koblenz am Rhein. Studien zu Kammhelmen der späten Kaiserzeit. In: Kataloge, Vor- und Frühgeschichtlicher Altertümer, Band 44, Mainz 2014, Cat. 40, p. 221-222, Taf. 64-66 ; Une brève histoire de l'avenir, Paris 2015, p. 237, Cat. 80 ; Topstukken van het RMO, Leiden 2020, p. 104-105. Willemsen (red.), Topstukken uit het Rijksmuseum van Oudheden, 2020, p. 105.


Heeft u extra informatie over dit voorwerp? Laat het ons weten.

Deeplink: https://hdl.handle.net/21.12126/138311