Romeinse grafkist weer in volle glorie te zien

De restauratie van de Romeinse sarcofaag van Simpelveld is voltooid. Het grootscheepse onderzoek en herstel van de stenen grafkist vond plaats in een van de museumzalen van de vaste tentoonstelling Nederland in de Romeinse tijd. De restauratie van de bijna 2,5 meter lange sarcofaag duurde anderhalf jaar: het vooronderzoek begon in september 2020 en het project werd in april 2022 afgerond.

Nieuwe restauraties en onderstel

Toen de grote, zandstenen sarcofaag in 1930 in Limburg werd gevonden, was een gedeelte in stukken gebroken. De oude restauraties en vulmiddelen waren nodig aan vervanging toe, evenals de inmiddels negentig jaar oude steunconstructie onder de kist. Daarom is de sarcofaag helemaal uit elkaar gehaald, weer opnieuw in elkaar gezet en voorzien van een modern onderstel. Het eindresultaat kunt u in een nieuwe vitrine bewonderen.

Logboek

Lees hieronder het logboek dat de restauratoren tijdens het restauratieproces vanaf september 2020 bijhielden. Ongeveer een keer per maand verscheen een nieuwe aflevering.

Oude restauraties verwijderen

De restauratie van de 1500 kilo zware kist bleek een tijdrovende en zware klus. Allereerst zijn alle oude restauraties verwijderd. Hierbij moesten de restauratoren uiterst secuur te werk gaan, omdat een vroeger rondom aangebrachte laag cement zeer sterk hechtte aan de zachte poreuze zandsteen van de sarcofaag. De afzonderlijke fragmenten zijn vervolgens schoongemaakt en ontdaan van oude mortelvullingen en verlijmingen. Daarna konden de restauratoren de losse delen van de sarcofaag van elkaar nemen.

Nieuw onderstel en nieuwe aanvullingen

Na die ontmanteling is het grote, nog complete deel van de sarcofaag op een nieuw onderstel getakeld. De losse stukken zijn daar vervolgens aan teruggezet. Dat was een minutieuze puzzel, waarbij elk fragment zorgvuldig is gedocumenteerd en met wiggen moest worden ‘gesteld’. Daarna zijn de ontbrekende delen weer aangevuld, nu met minder harde vulmaterialen. Die tasten het zandsteen niet aan en hechten niet te sterk aan het oppervlak. Wanneer in de toekomst opnieuw een restauratie nodig is, kunnen deze aanvullingen eenvoudig en zonder schade worden verwijderd.

Sarcofaag met uniek beeldhouwwerk

De sarcofaag werd negentig jaar geleden in het Limburgse dorp Simpelveld gevonden. Het beeldhouwwerk aan de binnenkant maakt het tot een uniek overblijfsel uit de Romeinse tijd. Op de wanden is de eigenaresse van het graf afgebeeld, te midden van haar bezittingen in de luxe kamers van haar villa. In de kist zijn crematieresten, sieraden en parfumflesjes gevonden. Waarschijnlijk lagen er nog meer grafgiften in, maar een gat in een van de wanden van de kist doet vermoeden dat grafrovers de kist in het verleden al deels hebben leeggehaald.

Een dame met een goed leven

Onderzoek naar het botmateriaal in 2016 wees uit dat de dame van Simpelveld tussen 35 en 50 jaar oud was toen ze stierf. Ze leidde een goed leven, zonder zware arbeid. Het kleine Romeinse grafveld waar de kist is opgegraven, lag naast een villacomplex. Tussen 1937 en 1947 heeft het Rijksmuseum van Oudheden daar tijdens verdere opgravingen de restanten van twee gebouwen gevonden. Een van die gebouwen is vermoedelijk de villa waar deze dame van Simpelveld heeft gewoond.

Onderzoek naar Romeinse villaterreinen

De restauratie vormde de aanleiding voor nieuw onderzoek naar de twintig Romeinse villaterreinen die het Rijksmuseum van Oudheden in de vorige eeuw in Limburg heeft opgegraven. Het onderzoeksproject Een Romeinse idylle. Villa’s in Limburg is in het voorjaar van 2022 van start gegaan. In de zomer van 2024 ziet u de resultaten ervan in een tentoonstelling.

Vereniging Rembrandt en Turing Foundation

Dit onderzoeksproject werd uitgevoerd met steun van de Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation, binnen het initiatief De kracht van onze Nederlandse collecties en met dank aan enkele particuliere schenkingen. Partners in het onderzoeks- en restauratieproject waren Hizkia Van Kralingen en BAMBAM Restauratie Steenhouwers.

Logo's Vereniging Rembrandt en Turing Foundation

Restauratie sarcofaag Simpelveld

Restauratie sarcofaag Simpelveld

Logboek

De restauratoren hielden een logboek bij, waarin ze vertelden over de vorderingen van het restauratieproces, de technieken die ze gebruikten en de manier waarop ze te werk gingen.

Week 82 (28 maart 2022) – Verplaatsing naar definitieve plek

In de afgelopen weken is de sarcofaag naar de definitieve plek verplaatst. Deze verplaatsing was de ultieme test of het nieuwe onderstel zijn werk zou doen. Het eerdere houten onderstel was namelijk niet sterk genoeg om ruim 1500 kilo te ondersteunen, waardoor er bij verplaatsing telkens veel druk kwam te staan op het zandsteen en de oude restauraties. Na de verplaatsing zijn de laatste aanvullingen bijgewerkt en op kleur gebracht, en is er een 3D-scan van de sarcofaag gemaakt.

Verplaatsing

De sarcofaag is met behulp van een hijsportaal van kunsttransportbedrijf Hizkia verplaatst. Hierbij werd de sarcofaag in folie ingepakt en via het nieuwe stalen frame met banden aan het hijsportaal bevestigd. Om te zorgen dat de banden geen spanning op de zijkanten van de sarcofaag zouden uitoefenen, zijn er houten afstandshouders tussen de banden geplaatst. Eenmaal opgetild werden vier ‘zware-last-hondjes” onder de hoeken van de sarcofaag geplaatst en werd hij naar definitieve plek gerold. Hierna werd de sarcofaag opnieuw door het hijsportaal opgetild zodat de hondjes er weer onder uit gehaald konden worden.

Laatste klussen: aanvullingen, centimeterverdeling en 3D-scan

Na de verplaatsing zijn de laatste klussen uitgevoerd. Zo zijn de laatste aanvullingen afgerond bij het grote fragment aan de kopse kant (zie vorige blog) en de sluitsteen aan de zijkant, waar het muntje achter verstopt zit. Ook zijn de houten wiggen onder de sarcofaag zwart geverfd, zodat ze minder opvallen. Verder is de centimeterverdeling die op het oude frame stond nauwkeurig op het nieuwe frame overgebracht. Deze centimeterverdeling is tijdens de restauratie gebruikt voor het terugplaatsen van fragmenten, en is van belang om de locatie van bewaarde monsters vast te leggen. Tot slot is door onze museumfotograaf een 3D-scan gemaakt van de sarcofaag. Deze scan dient als nulmeting van de conditie na de restauratie en kan later zelfs gebruikt worden om de sarcofaag 3D te printen.

Bijna klaar

Hoewel het grootste deel van het restaureren klaar is, is dit nog niet het einde van het hele proces. Zo moeten we nog aan het restauratierapport werken en moet de presentatie nog afgewerkt worden. In de loop van april zal de nieuwe vitrine en de houten ombouw geplaatst worden, waarna de sarcofaag weer in volle glorie te bewonderen is!

Timelapse van de verplaatsing van de sarcofaag - werkelijke tijd ruim 30 minuten