Overzichtstentoonstelling met ruim honderd hoogtepunten
te zien t/m 4 september 2022
Topstukken uit de collectie gesneden stenen
In Pracht en precisie zijn de mooiste en meest bijzondere ‘gesneden stenen’ uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden bijeengebracht. U ziet meer dan honderd voorbeelden van deze kleurrijke en vaak kostbare kleinoden met gegraveerde voorstellingen. Ze komen uit het oude Nabije Oosten, Egypte en de klassieke oudheid. Vaak zijn ze niet groter dan een vingertop. Op de stenen staan afbeeldingen van goden, dieren, symbolen, keizers en magische spreuken.
Stenen met speciale krachten
De stenen dienden meerdere doelen. De oudste exemplaren werden gebruikt om een zegelafdruk mee te maken. Later werden ze gedragen voor de sier: meestal in een ring, maar ook als talisman of amulet. De verfijnde, gegraveerde voorstellingen zouden de stenen voorzien van zekere krachten. Een voorbeeld hiervan zijn de goden en rituelen die voorkomen op rolzegels uit Mesopotamië. Die zouden de verzegelde afspraken bestendigen en eigendommen beschermen.
Het vakmanschap van de kunstenaars
In de tentoonstelling maakt u kennis met het ongekende vakmanschap van de stenen-kunstenaars uit de oudheid en uit de eeuwen daarna. U ontdekt de symboliek achter steensoorten en de zeer uiteenlopende gegraveerde voorstellingen. In de zaal worden enorme vergrotingen van een aantal van deze minutieuze tafereeltjes geprojecteerd. Bovendien leert u de eigenaren en bewonderaars van de stenen kennen en de vele manieren waarop zij die door de eeuwen heen gebruikten. De expositie is aangevuld met antieke ladekastjes van negentiende-eeuwse verzamelaars.
Grootste verzameling gesneden stenen van Nederland
Pracht en precisie is een expositie over de rijke collectie gesneden stenen van het Rijksmuseum van Oudheden. Die bestaat uit zo’n 6300 cameeën’, intaglio’s, cilinderzegels, stempelzegels en zegelafdrukken. Het is de grootste verzameling van Nederland op dit gebied. Sommige stenen zijn duizenden jaren oud, terwijl andere pas in de zeventiende eeuw zijn gemaakt. Na sluiting van het GeldMuseum in 2013 werden circa 4300 stuks door het ministerie van OCW aan het Rijksmuseum van Oudheden overgedragen. Het andere deel van de collectie heeft het museum sinds de oprichting in 1818 zelf bijeen gebracht.
Cameeën uit privécollectie en nieuwe gemmen
Deze versie van Pracht en Precisie is deels een herhaling van een tentoonstelling uit 2015. Nieuw in de huidige expositie zijn een aantal bijzondere gemmen uit een recente schenking en enkele fraaie cameeën uit een privéverzameling.
Fotograaf-kunstenaar Stephen Sack
De Amerikaanse hedendaagse fotograaf-kunstenaar Stephen Sack maakte een serie van zestien foto’s van gemmen uit de collectie. Sack liet zich inspireren door de veelheid aan kleuren en voorstellingen. De foto’s sieren de wanden van de tentoonstellingszaal.
Bijzondere stenen in de tentoonstelling
Tik of klik op de voorwerpen voor meer informatie.

Achilles
De Etrusken beeldden graag Griekse mythologische figuren af op hun scarabeeën. Herakles en Achilles waren populaire helden. Hier is Achilles bezig zijn scheenbeschermer te bevestigen.
- soort steen: carneool
- oorsprong: Etruskisch
- datering: 5de eeuw v.Chr.
- inventarisnummer: GS-00036

Liefdesring
Op deze gouden ring is de gevleugelde liefdesgod Eros te bewonderen. In de negentiende eeuw dachten kenners dat de ring bedoeld was om gif in te bewaren, zodat de eigenaar in een uitzichtloze situatie zelfmoord kon plegen. Inmiddels is duidelijk dat het gaatje in de onderzijde niet bedoeld is voor gif, maar is ontstaan tijdens het maken van de ring.
- materiaal: goud
- oorsprong: Lindos, Rhodos
- datering: ca. 400 v.Chr.
- inventarisnummer: GS-00021

Kadmos
De verfijnde uitwerking van de held Kadmos op deze Etruskische scarabee getuigt van het hoogstaand vakmanschap van de maker.
- soort steen: carneool
- oorsprong: Etruskisch
- datering: 4de eeuw v.Chr.
- inventarisnummer: GS-00038

Dolfijn
De bolvormige kuiltjes waaruit de dolfijn is opgebouwd, zijn gemaakt met de a globolo-techniek, waarvoor men bolvormige boortjes gebruikte.
- soort steen: agaat
- oorsprong: Etruskisch
- datering: 3de eeuw v.Chr.
- inventarisnummer: GS-00055

Leda
Volgens de mythe verleidde Zeus, vermomd als zwaan, koningin Leda van Sparta. Aan dergelijke antieke voorstellingen werd in de middeleeuwen soms een nieuwe betekenis toegeschreven. De zwaan en Leda werden gezien als symbool voor de verbintenis tussen man en vrouw, waaruit engelen voort zouden komen.
- soort steen: carneool
- oorsprong: Romeins
- datering: 1ste eeuw v.Chr.
- inventarisnummer: GS-00288

Muze
Bij het graveren van deze lezende muze heeft de graveur, onder andere, gebruikt gemaakt van wielboortjes. De sporen hiervan zijn terug te zien in de rechte streepjes in de haardracht en kleding.
- soort steen: carneool
- oorsprong: Romeins
- datering: 1ste eeuw v.Chr.
- inventarisnummer: GS-00286

Liefdesbootje
Twee Cupido’s varen in een bootje dat wordt voortgetrokken door vier dolfijnen. De dolfijnen verwijzen naar Venus, de godin van de liefde.
- soort steen: carneool
- oorsprong: Romeins
- datering: ca. 50-0 v.Chr.
- inventarisnummer: GS-01159

Keizerin
De dame op deze camee is te herkennen als een vrouw uit keizerlijke kringen. Je ziet het aan de haardracht, lauwerkrans en sieraden. Wellicht gaat het hier om keizerin Agrippina.
- soort steen: sardonyx
- oorsprong: Romeins
- datering: 1ste eeuw na Chr.
- inventarisnummer: GS-11078

Satyr
De ‘dronken satyr’ is een van de pronkstukken uit de collectie. De feestende volgeling van de wijngod Bacchus kijkt enigszins beteuterd in zijn waarschijnlijk lege drinkbeker. De finesse waarmee deze steen is gegraveerd, verraadt de hand van meestergraveur Hyllos.
- soort steen: sarder
- datering: 1ste eeuw na Chr.
- inventarisnummer: GS-01162

Silenus
Silenus, de vader van de wild feestende satyrs, wordt vaak afgebeeld als een oude bebaarde man met wijnranken in zijn haar. Tijdens satyrische drama’s droegen acteurs Silenus-vormige maskers zoals het masker op deze camee.
- soort steen: sardonyx
- oorsprong: Romeins
- datering: 1ste eeuw na Chr.
- collectie: Content Family Collection of Ancient Cameos

Nero
Het portretteren van Romeinse keizers op cameeën bereikte een hoogtepunt in de eerste eeuw na Christus. Vaak is er veel detail aangebracht, zoals hier in de vorm van de beginnende bakkebaarden van de jonge keizer Nero.
- soort steen: sardonyx
- oorsprong: Romeins
- datering: 1ste eeuw na Chr.
- collectie: Content Family Collection of Ancient Cameos

Ringsteen
Ringstenen sierden niet alleen vingers, ze beschermden ook hun eigenaar. Deze ringsteen bevat onder andere twee cornucopiae (hoorn des overvloeds) die geluk brachten.
- soort steen: jaspis
- datering: 1ste-2de eeuw na Chr.
- inventarisnummer: I 2019/7.69

Griffioen
De Sassaniden zagen in de agressieve griffioen de mythische vogel Sen, een belangrijk vruchtbaarheidssymbool. De griffioen heeft het hoofd, de vleugels en de klauwen van een adelaar en het lichaam van een leeuw.
- soort steen: carneool
- oorsprong: Sassanidisch
- datering: 3de-7de eeuw na Chr.
- inventarisnummer: GS-40050

Zegelring
Zegelringen komen ook nu nog veel voor. In sommige gevallen met een familiewapen erin, maar ook met monogrammen. Net als in de oudheid zijn in een monogram verschillende letters versmolten tot één symbool dat de naam van de eigenaar verbergt.
- soort steen: heliotroop
- datering: 6de-7de eeuw na Chr.
- inventarisnummer: I 2019/7.25

Terrine
Amalia van Solms (1602-1675) kreeg voor haar vierenzestigste verjaardag deze soepterrine van haar kleinzoon, de latere stadhouder Willem III. Op dit pronkstuk zijn achtennegentig Romeinse en later gedateerde intaglio’s en cameeën bevestigd.
- materiaal: goud en email
- oorsprong: Nederland
- datering: ca. 1665
- inventarisnummer: GS-60001

Psyche
De mooie koningsdochter Psyche, de geliefde van de Griekse god Eros, wordt vaak afgebeeld als een vlinder. Hier heeft ze vlindervleugels in haar haren.
- soort steen: agaat
- datering: 17de-18de eeuw
- inventarisnummer: GS-10262

Horlogeketting
De achttiende-eeuwse verzamelaar Baron Van Hoorn van Vlooswijck liet met maar liefst vijftig Romeinse intaglio’s een gouden horlogeketting maken. Ze hebben uiteenlopende afbeeldingen: van krab tot eekhoorn en van Venus tot Herakles.
- materiaal: goud en diverse steensoorten
- datering: zetting 18de eeuw
- inventarisnummer: GS-60002

Theseus en Ariadne
Na het verslaan van de Minotaurus in het labyrint van koning Minos vond de Griekse held Theseus zijn weg naar buiten met de draad die zijn geliefde Ariadne hem had gegeven. Deze steen is gesigneerd door Lorenz Natter, een fameuze, achttiende-eeuwse edelsteengraveur en medaillonmaker uit Duitsland.
- soort steen: carneool
- datering: 18de eeuw
- inventarisnummer: GS-10321
-
Achilles
5de eeuw v.Chr.
-
Liefdesring
ca. 400 v.Chr.
-
Kadmos
4de eeuw v.Chr.
-
Dolfijn
3de eeuw v.Chr.
-
Leda
1ste eeuw v.Chr.
-
Muze
1ste eeuw v.Chr.
-
Liefdesbootje
ca. 50-0 v.Chr.
-
Keizerin
1ste eeuw na Chr.
-
Satyr
1ste eeuw na Chr.
-
Silenus
1ste eeuw na Chr.
-
Nero
1ste eeuw na Chr.
-
Ringsteen
1ste-2de eeuw na Chr.
-
Griffioen
3de-7de eeuw na Chr.
-
Zegelring
6de-7de eeuw na Chr.
-
Terrine
ca. 1665
-
Psyche
17de-18de eeuw
-
Horlogeketting
zetting 18de eeuw
-
Theseus en Ariadne
18de eeuw