Muzikale en kleurrijke tijdreis

Van vroege jazz tot hiphop van nu, van Miles Davis en Sun Ra tot Beyoncé en Rihanna – in veel muziek zie én hoor je terug dat de makers geïnspireerd zijn door het oude Egypte en Nubië. In de tentoonstelling Kemet. Egypte in hiphop, jazz, soul & funk stonden de verbeeldingen van Egypte in de muziek van artiesten met Afrikaanse roots centraal. Het was een reis door de muziekgeschiedenis, op zoek naar de aantrekkingskracht van het oude Egypte. Wat betekent het oude Egypte voor deze muzikanten? In de tentoonstelling vol muziek én oud-Egyptische cultuur doken bezoekers in de wereld van artiesten en geschiedenis.

Van Sun Ra tot Rihanna

Zowel Beyoncé als Rihanna lieten zich afbeelden als de Egyptische koningin Nefertiti, rapper Nas stond als farao Toetanchamon op de cover van zijn legendarische album I am… In de jaren 90 van de vorige eeuw speelde acteur Eddie Murphy de farao Ramses in de videoclip bij Remember the Time, en op bijna alle platenhoezen van de band Earth, Wind & Fire uit die tijd is iets oud-Egyptisch te zien. Artiesten als Lauryn Hill en KRS-One rappen over de Egyptische oudheid. Deze oud-Egyptische thema’s gaan terug tot de jaren 50, toen de jazzmuzikant Sun Ra en zijn Arkestra een combinatie maakten van jazz, Egyptische thema’s en the space age tot een muziekstijl die vandaag de dag nog veel invloed heeft.

Kemet

Het oude Egypte en Nubië zijn de afgelopen zeventig jaar een inspiratiebron geweest voor muzikanten uit de Afrikaanse diaspora. De artiesten omarmen en claimen deze oude Afrikaanse culturen om uitdrukking te geven aan verzet, empowerment en spirituele heling. Vaak grijpen ze terug op de naam die de Egyptenaren zelf aan hun land gaven: Kemet, ‘het zwarte’, een verwijzing naar de vruchtbare grond langs de Nijl.

Verleden en toekomst

De verbeeldingen van Kemet maken de cultuur van de oude Egyptenaren niet alleen iets van het verleden, maar juist ook van het nu en de toekomst. In de muziekgeschiedenis zien we dat terug bij vele jazz-, funk-, soul-, pop-, reggae- en rapartiesten, waaronder Miles Davis, Nina Simone, Prince, Fela Kuti, Erykah Badu en Nas. Ook in Nederland – bijvoorbeeld in de muziek van hiphop-formatie Zwart Licht en van Ray Fuego.

Muziek en oudheden

Muziek had de hoofdrol in de tentoonstelling. Met videoclips, audiofragmenten, concertregistraties, foto’s en albumhoezen ontdekten bezoekers het verhaal van bekende en minder bekende muzikanten en hun band met het oude Egypte. Muzikant Typhoon maakte een audiotour bij de tentoonstelling, en rapper Nnelg liet in een nieuwe track horen wat zijn band met het oude Egypte en Nubië is. Niet te missen in de tentoonstelling was de gouden sculptuur van rapper Nas als koning Toetanchamon en kledingstukken van Sun Ra’s Arkestra. Daarnaast ging de tentoonstelling over wat we vanuit onderzoek over het oude Egypte kunnen leren. Bezoekers zagen eeuwenoude godenbeelden, gouden juwelen, hiërogliefenteksten en koningsportretten uit verschillende museumcollecties.

Ophef

In de (sociale) media ontstond in de zomer van 2023 ophef over deze tentoonstelling, omdat die de Egyptische cultuur laat zien door de ogen van artiesten met Afrikaanse roots. Daarom is er over de inhoud, achtergronden en doelen van een extra webpagina met informatie.

Het oude Egypte en Nubië

Pakweg vijfduizend jaar geleden ontstonden in Afrika, aan de oevers van de Nijl, de oude culturen van Egypte en Nubië. Dit waren rijke en complexe samenlevingen, bestuurd door koningen en koninginnen. In steden werden grote tempels gebouwd om de vele goden te vereren. De kenmerkende Egyptische kunst en hiërogliefen worden vandaag de dag door veel mensen bewonderd. Het Rijksmuseum van Oudheden zorgt voor de Nederlandse nationale collectie uit deze gebieden.

• Meer lezen over de wereld van de oude Egyptenaren
• Meer lezen over de herkomst van de museumcollectie

Egypte als onderdeel van Afrika

In de egyptologie, de wetenschap die zich met het oude Egypte bezighoudt, is Egypte lang vooral bestudeerd als onderdeel van het Middellandse Zeegebied. Maar veel muzikanten met Afrikaanse roots benadrukken dat het oude Egypte een Afrikaanse cultuur is. In hun muziek laten ze hun verbondenheid zien met de duizenden jaren oude geschiedenis van het gebied rond de Nijl. Zij kijken in hun muziek, teksten en visual art naar het verleden van het oude Egypte, en kiezen thema’s uit de oud-Egyptische cultuur om aan hun eigen verleden en heden te koppelen. Én aan hun toekomst, bijvoorbeeld in de culturele stroming die het afrofuturisme wordt genoemd.

Samenwerking

Voor dit project werkte het Rijksmuseum van Oudheden nauw samen met verschillende personen en organisaties.

• Een klankbordgroep van externe experts werkte met het museumteam aan de inhoud van de tentoonstelling en de programma’s voor publiek en onderwijs. De klankbordgroep bestaat uit: Beylula Yosef, Katayoun Arian, Kiran Sukul, Michael Ghebreab en Richard Kofi.
• Het ontwerp van de tentoonstelling werd gemaakt door studio AFARAI. De bouw was in handen van duurzaam bouwatelier Fiction Factory.
• De audiotour was gemaakt door artiest Typhoon, en rapper Nnelg schreef een track speciaal voor de tentoonstelling.
• Als muziek-expert werkte Rob ‘Manga’ Nanere(dj) aan het project mee.
• Conservator van het project was dr. Daniel Soliman, conservator oude Egypte van het Rijksmuseum van Oudheden. Hij werd bijgestaan door verschillende wetenschappelijke adviseurs: dr. Lara Weiss, egyptologe en conservator; dr. Rita Lucarelli, egyptologe gespecialiseerd in het oude Egypte in afrocentrisme en afrofuturisme; dr. Erik Steinskog, gespecialiseerd in de muziek van de twintigste en eenentwintigste eeuw.
• In het evenementenprogramma werd samengewerkt met onder meer Paradiso Amsterdam, Super-sonic Jazz Festival, het Leiden International Film Festival en Afrispectives.
• De tentoonstelling werd gesteund door VriendenLoterij, Mondriaan Fonds, VSB Fonds, Sublime en platenzaak Plato in Leiden.