Nieuw onderzoek naar de lineaire bandkeramiek in Nederland

De eerste boeren was een kleine tentoonstelling over de eerste boerensamenlevingen van Nederland, de ‘lineaire bandkeramiek’. Zij stonden aan de wieg van onze huidige samenleving. Een nieuwe generatie wetenschappers neemt ´vergeten´ opgravingsresultaten van veertien archeologische vindplaatsen onder de loep binnen het NWO-onderzoeksproject Odyssee. In deze expositie zagen bezoekers de eerste resultaten, een bijzondere maquette en enkele bandkeramische topstukken.

Kleine tentoonstelling: onderzoek, ontdekkingen en maquette

De tentoonstelling was bescheiden van omvang en presenteerde een aantal onderzoeksresultaten naar onder meer de structuur van de nederzettingen en specialistisch onderzoek naar aardewerk en vuursteen. Daarnaast was bijvoorbeeld ook de oudste foto van bandkeramisch aardewerk in Nederland te zien en kwam de raadselachtige ontdekking van een enorme kuil bij de nederzetting Maastricht-Klinkers aan de orde. Centraal in de expositie stond een grote maquette uit 1984 van het bandkeramische dorp Elsweiler. Het bouwsel was gebaseerd op archeologisch onderzoek van de nederzetting Elsloo en een buurnederzetting uit Duitsland. De maquette gaf een goed beeld van het dagelijks leven in één van de oudste dorpen op Nederlands grondgebied.

Eerste boerencultuur rond 5300 v.Chr.

De ´lineair bandkeramische cultuur´ dankt haar naam aan de bandvormige versieringen die in deze tijd op het aardewerk werden aangebracht. Deze cultuur verspreidde zich over grote delen van Europa. Rond 5300 voor Christus vestigde men zich op de vruchtbare Zuid-Limburgse lössgronden. De bandkeramiek vormt voor onze streken de eerste samenleving waarin mensen op één plek bleven wonen. Ze verbouwden het land, hielden vee en bouwden grote boerderijen. Daarmee werd een nieuw tijdperk ingeluid: dat van een maakbare omgeving en controle over de natuur.

Onderzoek door Rijksmuseum van Oudheden en Archol

Het huidige onderzoek wordt uitgevoerd door het Rijksmuseum van Oudheden en Archol, het opgravingsbedrijf dat is gelieerd aan de Universiteit Leiden. Ze doen dat in samenwerking met verschillende partners (gemeente Maastricht, Universiteit Leiden, RCE en amateur-archeologen). Het Odyssee-onderzoek is erop gericht de nederzettingen, huizen en vondsten opnieuw te analyseren en met de huidige kennis te interpreteren. Het project bouwt daarbij voort op een rijke traditie van onderzoek door het Rijksmuseum van Oudheden en later de Universiteit Leiden.

Onderzoek naar vergeten vindplaatsen

De ‘vergeten onderzoeken’ werden uitgevoerd tussen 1925 en 2001. De basis die toen werd gelegd is nog steeds van belang voor de wetenschappelijke studie naar deze vroege boerensamenleving. Veertien niet, of ten dele onderzochte en gepubliceerde vindplaatsen zijn in het kader van het nieuwe Odyssee-onderzoek opnieuw onder de loep genomen. Dit levert nieuwe gegevens op over de bewoningsgeschiedenis, het gebruik van aardewerk en de netwerken voor grondstoffen. Zo wordt het mogelijk een completer beeld te schetsen van de eerste boeren in Nederland.

De eerste boeren

Deel van de grote maquette uit 1984 van het bandkeramische dorp Elsweiler.