Klein reliëf uit een tempel

Voor de Egyptische collectie heeft het Rijksmuseum van Oudheden in 2014 een klein reliëf van de god Chnoem gekocht. Het stukje graniet maakte rond de vierde eeuw v.Chr. deel uit van een kleine kapel die in een tempel stond. Chnoem werd in het oude Egypte vereerd als god van de schepping. Op deze afbeelding staat hij op het punt met zijn schepping te beginnen, en dat maakt de voorstelling zeldzaam. Bovendien is het bijzonder dat een reliëf van Chnoem in een museum te zien is. Meestal zitten die onverbrekelijk vast in de wand van een Egyptische tempel.

  • datering: 4de eeuw v.Chr.
  • materiaal: granodioriet
  • hoogte: 32 centimeter
  • afkomstig uit: omgeving Tell el-Dab‛a (Nijldelta)

In 2016 heeft het reliëf een prominente plek in de vernieuwde Egyptische zalen gekregen.

De schepping van de wereld

De god Chnoem, herkenbaar aan zijn ramskop, werd vereerd als de schepper van de kosmos. Als een pottenbakker zit hij aan een draaischijf, die hij met zijn voet aandrijft. Op de schijf staat een stuk klei waaruit hij met zijn handen iets gaat vormen: een mens, een dier, of de wereld zelf? De kunstenaar uit de vierde eeuw v.Chr. heeft het in het midden gelaten.

Kapel voor goddelijke bescherming

Het brokje graniet van 32 centimeter hoog is een stukje van een kapel voor een godenbeeld. Zulke kapellen werden uit één stuk steen gehakt en stonden in het allerheiligste gedeelte van een tempel. Ze dienden als een soort brandkast om het beeld zo goed mogelijk te beschermen. De holle binnenruimte was toegankelijk via dubbele houten deuren aan de voorkant. De buitenwanden van de kapel waren versierd met rijen goden die ook meehelpen het beeld te beschermen.

Een van de goden uit de rij

Op het fragment staat links van Chnoem een godin met de kop van een koe als hoofd. Achter hem is een hand met een stok zichtbaar. Ook Chnoem was dus afgebeeld in een rij ‘beschermgoden’. Dezelfde afbeelding is te vinden in de tempel van Luxor, gebouwd in de tijd van farao Ramses II (1290-1224 v.Chr.). Dit fragment is zo’n negenhonderd jaar later gemaakt, in een periode waarin men graag terugkeek naar het grootse Egyptische verleden.

Egyptische scheppingsgod Chnoem scheppergod

Het reliëf van de Egyptische scheppergod Chnoem