Al sinds 1975 voert het Rijksmuseum van Oudheden in Sakkara een project uit, waarbij elk jaar een aantal weken wordt gegraven en onderzoek gedaan. In 2015 voegde het Museo Egizio in Turijn zich als officiële partner bij het project. Het opgravingsteam staat onder leiding van de egyptologen van het Rijksmuseum van Oudheden, samen met dr. Christian Greco en dr. Paolo Del Vesco van het Museo Egizio in Turijn.

Ontwikkelingen in 2023

In 2023 vond het archeologisch veldwerk in Sakkara plaats van 19 februari t/m 23 maart en werd het graf van Panehsy opgegraven.

• Kijk voor de resultaten van de opgravingen van 2023, 2022 en 2019 bij de nieuwsberichten onderaan deze pagina.

In juni 2023 trokken de Egyptische autoriteiten de toestemming van museum in voor het veldwerk in Sakkara naar aanleiding van boze reacties op de tentoonstelling Kemet. Dankzij het Museo Egizio in Turijn, de belangrijkste partner in het opgravingsproject, kan het onderzoek in Sakkara doorgaan. Het Rijksmuseum van Oudheden hoopt in de nabije toekomst weer te kunnen bijdragen aan het veldwerk.

Sakkara

Het moderne dorp Sakkara ligt zo’n dertig kilometer ten zuiden van Caïro. Aan de horizon ligt de bekende trappiramide van farao Djoser (ca. 2650 v.Chr.). De woestijn bij het dorp werd duizenden jaren lang gebruikt als de begraafplaats van de nabij gelegen stad Memphis. In deze begraafplaats werden eeuwen lang hoge Egyptische ambtenaren en leden van de koninklijke familie begraven. In een deel van het grafveld heeft het museum, met toestemming van het Egyptische Ministerie van Toerisme en Oudheden, vijf decennia lang onderzoek gedaan. Deze plek staat bekend om monumentale graven uit de periode van de farao’s Achnaton, Toetanchamon, Ay, Horemheb en Ramses I en II (1334-1212 v.Chr.). Het terrein is ook gebruikt voor begravingen in veel eerdere én latere periodes van de Egyptische geschiedenis.

Grafkamers

De meeste graven die het museum in Sakkara heeft gevonden, hebben de vorm van een kleine tempel met daaronder een grafkelder of een complex van verschillende grafkamers. De muren van de grafkapellen zijn versierd met gebeeldhouwde reliëfs en kleurrijke muurschilderingen. Via diepe schachten zijn de onderliggende grafkamers te bereiken.

Het onderzoeksteam

Het internationale onderzoeksteam bestaat uit wetenschappelijke experts en medewerkers die verbonden zijn aan de twee musea en de Egyptische oudheidkundige dienst, en Egyptische collega’s die bij het archeologische graafwerk uitvoeren. Het team registreert alle vondsten, sporen en andere vondsten ter plaatse. Ze bestuderen en analyseren de resultaten achteraf uitgebreid en publiceren hun rapporten uiteindelijk in wetenschappelijke tijdschriften. Alle vondsten blijven in Egypte en worden beheerd door de Egyptische oudheidkundige dienst.

Partners onderzoeksproject

Het archeologisch onderzoeksproject in Sakkara is begonnen in 1975. Tot en met 1998 werkte het museum samen met de Egypt Exploration Society uit Londen. Ook de Universiteit Leiden (sinds 1999) en het Museo Archeologico in Bologna (sinds 2011) zijn bij de opgraving betrokken. In 2015 voegde het Museo Egizio in Turijn zich als officiële partner bij het project.

Friends of Saqqara

U kunt de voortgang van de opgravingen in Sakkara ook volgen op de website van de Stichting Friends of Saqqara. U kunt dit project steunen door lid te worden van Friends of Saqqara, of door zelf te doneren.

Meer weten over de eigen collectie

Het oorspronkelijke doel van het onderzoeksproject was om meer te weten te komen over de achtergrond en de geschiedenis van de voorwerpen uit Sakkara in de collectie van het museum. Veel voorwerpen uit Sakkara, zoals reliëfs en stèles, zijn in de negentiende eeuw verspreid geraakt over musea over de hele wereld, waaronder het Rijksmuseum van Oudheden. Daarom heeft het museum in Sakkara opgravingen gedaan in de directe omgeving van plaatsen waar dergelijke voorwerpen in de negentiende eeuw zijn gevonden. Dankzij de opgravingen komen onderzoekers meer te weten over de graven waarin deze voorwerpen zijn gevonden. Ze weten nu bijvoorbeeld meer over waar en hoe deze voorwerpen werden gebruikt. Bovendien zijn graven herontdekt waarvan men dacht dat ze verloren waren gegaan.

Breder doel

Het huidige onderzoeksproject probeert het bredere gebied van Sakkara te begrijpen en van de lange geschiedenis van de plek, van de 2de dynastie (ca. 2700 v.Chr.) tot de Laat-Antieke periode, ca. 7de eeuw na Chr. Onderzoeksresultaten worden gepubliceerd in wetenschappelijke boeken en artikelen. Tegenwoordig worden de door het museum opgegraven voorwerpen bewaard in Egyptische magazijnen en musea. Zo staat het in 2001 opgegraven dubbelbeeld van de hogepriester Meryneith en zijn vrouw Anoey nu tentoongesteld in het Egyptisch Museum in Caïro.

1975-1980 | Graf van Horemheb

Horemheb was generaal onder Toetanchamon. In 1319 v.Chr. werd hij zelf farao, waardoor hij uiteindelijk is begraven in de Vallei der Koningen in Thebe. Zijn reeds gebouwde graf in Sakkara is later gebruikt voor zijn tweede vrouw, koningin Moetnodjmet.

1981 | Graven van Paser en Raia

Paser was bouwmeester en Raia was opperzanger in de tempel van Ptah in de tijd van farao Ramses II.

1982-1984 | Graf van echtpaar Tia en Tia

Tia was de zus van farao Ramses II. Haar man heette ook Tia. Hij was schatmeester van Ramses II.

1985 | Graf van Ioeroedef

Ioeroedef was de particulier secretaris van het echtpaar Tia en Tia. Het graf is later (11de -10de eeuw v.Chr.) als massagraf gebruikt. Er zijn ongeveer 70 gemummificeerde lichamen en lijkkisten uit die tijd gevonden.

1986 | Graven van Ramose, Chay en Pabes

Ramose was legerofficier. Naast zijn graf werden de graven van Chay en Pabes ontdekt. Chay was een goudwasser en zijn zoon Pabes was koopman.

1987-1992 | Graf van Maya en Merit

Maya was schatmeester van farao Toetanchamon. Merit was zijn vrouw. Sinds de negentiende eeuw bezit het museum drie fraaie beelden uit dit graf, dat werd ontdekt via een roverstunnel vanuit Ramose’s grafkelder.

1993 | Graf van Inioeia

Inioeia was opzichter van het rundvee in de tijd van Toetanchamon. Hij werkte onder leiding van Maya.

1994-1998 | Graf van Pay en Raia

Pay was haremdirecteur ten tijde van farao Toetanchamon. Na een militaire carrière volgde zijn zoon Raia hem op. Raia gebruikte later het graf van zijn vader voor zichzelf.

1999-2000 | Onderzoek naast graf Horemheb

Aan de zuidkant van Horemhebs graf is een gebied van 25 bij 12 meter onderzocht. De belangrijkste vondst, in 1999, was een anonieme lijkkist met gemummificeerd lichaam.

2001-2004 | Graf van Meryneith en Anoey

Meryneith was rentmeester en zonnepriester in de tijd van de farao’s Achnaton en Toetanchamon (1353-1323 v.Chr.). Anoey was zijn vrouw. In het grafcomplex zijn kleurrijk beschilderde reliëfs en een zeldzaam dubbelbeeld van het echtpaar gevonden. In 2002 vond het onderzoeksteam onder dit complex de overblijfselen van een koningsgraf uit ca. 2700 v.Chr.

2004-2006 | Voorpleinen van Horemheb en Tia

Bij het uitgraven van het terrein rondom het graf van Meryneith werd ontdekt dat zowel Horemheb (zie 1975-1980) als Tia (zie 1982-1984) nog een bestraat voorplein voor hun graf hadden liggen. Bij eerdere opgravingen was dat gemist. Horemheb had zelfs nog een tweede pyloon van kleisteen. Op zijn voorplein werd een belangrijke dump van grafrovers ontdekt met spullen uit het graf van Tia.

2007-2008 | Graf van Ptahemwia

Ptahemwia was schenker des konings ten tijde van koning Achnaton. Opnieuw dus een graf uit de tijd van deze ‘ketterkoning’. Het graf bestaat uit een zuilenhof en drie kapellen. Resten van reliëfs tonen de dode tijdens de inspectie van een landgoed en offers aan de overledene en zijn vrouw Maia. Het graf is onvoltooid gebleven tijdens de regering van Toetanchamon.

2009-2010 | Kapellen van Chay en Tatia

Zowel Chay als Tatia waren verbonden aan de tempel van de stadsgod van Memphis, Ptah. Ze waren daar priester en droegen bij processies de voorkant van de draagbaar van het godenbeeld. Chay heeft een kleine kleistenen kapel ten zuiden van Horemhebs graf, Tatia een kalkstenen kapelletje naast het graf van Meryneith. Tegen de achterwand stond een grote stèle die vrijwel compleet bewaard is.

2011 | Geen opgraving vanwege politieke onrust

Vanwege de politieke onrust in Egypte is het onderzoeksteam van het Rijksmuseum van Oudheden in 2011 niet naar Sakkara gegaan.

2012 | Controle van magazijnen en monumenten

Een klein team is naar Sakkara afgereisd om de monumenten en de magazijnen te controleren. Er is opgeruimd en waar nodig gerestaureerd.

2013 en 2015 | Graf uit Toetanchamons tijd

In 2013 werd een graf uit de tijd van koning Toetanchamon of kort daarna opgegraven. Ook werden de ondergrondse grafkamers onderzocht van een al in 2010 gevonden grafmonument. De expeditie is erin geslaagd de naam van één van de daar begraven personen te achterhalen: Sethnacht. In 2015 zijn de ondergrondse grafkamers verder uitgegraven en onderzocht. Het Museo Egizio Turijn werd de nieuwe partner in het opgravingsproject, met Christian Greco als veldleider en Paolo Del Vesco als plaatsvervangend veldleider.

2017 | Graf van Ry en het gebied ten noorden van graf Maya en Merit

2017 was het laatste jaar waarin Maarten Raven optrad als veldleider. Hij beëindigde zijn werk in het graf van Ry, in het zuiden van het opgravingsgebied. De nieuwe veldleiders Lara Weiss (conservator Rijksmuseum van Oudheden) en Christian Greco (directeur Museo Egizio) openden een nieuw gebied ten noorden van het graf van Maya. Er werden twee kleine Ramessidische kapellen gevonden.

2018 en 2019 | Ramessidische kapel en nieuwe ingang

De Leids-Turijnse samenwerking zette het werk voort in het gebied ten noorden van het graf van Maya voort. Er werd onder andere een Laat-Antieke bewoningslaag, een derde Ramessidische kapel en de ingang tot mogelijk een nieuw monumentaal graf gevonden. Daniel Soliman (conservator Rijksmuseum van Oudheden) trad toe tot het onderzoeksteam als plaatsvervangend veldleider. De opgravingen werden mede gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek in het kader van het Vidi-project The Walking Dead at Saqqara.

2020 en 2021 | Coronapandemie

Vanwege de coronapandemie kon het veldwerk in Sakkara niet twee jaar niet doorgaan. Wel werd er gewerkt aan de documentatie en bestudering van vondsten die eerder waren gedaan. In 2020 verscheen Maarten Ravens publicatie van de opgraving van het graf van Ptahemwia en Setnacht in de PALMA-reeks van het Rijksmuseum van Oudheden.

2022 en 2023 | Graf van Panehsy en Ramessidische kapellen

Aan de noordwestelijke kant van het graf van Maya en Merit werd het graf van Panehsy opgegraven. Hij leefde in de tijd van farao Ramses II (ca. 1250 v.Chr.) en was rentmeester van de tempel van Amon in Memphis. Ten oosten van Panehsy’s graf werden vier kleine grafkapellen opgegraven. Een daarvan vermeldt de naam van de eigenaar: Yoeyoe, de goudfoliemaker van de schatkamer van farao. Een speciaal onderzoeksteam bestudeerde de bijdragen en de ervaringen van generaties Egyptische archeologische werkmannen op de opgraving in Sakkara. Hierbij werd de korte film Living Memories: The Workmen of Saqqara gemaakt. De activiteiten werden medegefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek in het kader van het Vidi-project The Walking Dead at Saqqara.

2024 | Publicatie

Het veldwerk in Sakkara kon om meerdere redenen niet doorgaan. Dit jaar verscheen Maarten Ravens publicatie van de opgraving van vijf kleinere Nieuwe Rijksgraven in de PALMA-reeks van het Rijksmuseum van Oudheden.