Logboek

Museumbezoekers konden de restauratie van de Romeinse sarcofaag van Simpelveld live in het museum volgen en vragen stellen aan de restauratoren. Die werkten in een speciaal hiervoor gebouwde ruimte op de tweede verdieping van het museumgebouw. Op gezette tijden hielden de restauratoren bovendien een logboek bij, waarin ze vertelden over de vorderingen van het restauratieproces, de technieken die ze gebruikten en de manier waarop ze te werk gingen.

Lees alle logboekverhalen

Week 82 (28 maart 2022) – Verplaatsing naar definitieve plek

In de afgelopen weken is de sarcofaag naar de definitieve plek verplaatst. Deze verplaatsing was de ultieme test of het nieuwe onderstel zijn werk zou doen. Het eerdere houten onderstel was namelijk niet sterk genoeg om ruim 1500 kilo te ondersteunen, waardoor er bij verplaatsing telkens veel druk kwam te staan op het zandsteen en de oude restauraties. Na de verplaatsing zijn de laatste aanvullingen bijgewerkt en op kleur gebracht, en is er een 3D-scan van de sarcofaag gemaakt.

Verplaatsing

De sarcofaag is met behulp van een hijsportaal van kunsttransportbedrijf Hizkia verplaatst. Hierbij werd de sarcofaag in folie ingepakt en via het nieuwe stalen frame met banden aan het hijsportaal bevestigd. Om te zorgen dat de banden geen spanning op de zijkanten van de sarcofaag zouden uitoefenen, zijn er houten afstandshouders tussen de banden geplaatst. Eenmaal opgetild werden vier ‘zware-last-hondjes” onder de hoeken van de sarcofaag geplaatst en werd hij naar definitieve plek gerold. Hierna werd de sarcofaag opnieuw door het hijsportaal opgetild zodat de hondjes er weer onder uit gehaald konden worden.

Laatste klussen: aanvullingen, centimeterverdeling en 3D-scan

Na de verplaatsing zijn de laatste klussen uitgevoerd. Zo zijn de laatste aanvullingen afgerond bij het grote fragment aan de kopse kant (zie vorige blog) en de sluitsteen aan de zijkant, waar het muntje achter verstopt zit. Ook zijn de houten wiggen onder de sarcofaag zwart geverfd, zodat ze minder opvallen. Verder is de centimeterverdeling die op het oude frame stond nauwkeurig op het nieuwe frame overgebracht. Deze centimeterverdeling is tijdens de restauratie gebruikt voor het terugplaatsen van fragmenten, en is van belang om de locatie van bewaarde monsters vast te leggen. Tot slot is door onze museumfotograaf een 3D-scan gemaakt van de sarcofaag. Deze scan dient als nulmeting van de conditie na de restauratie en kan later zelfs gebruikt worden om de sarcofaag 3D te printen.

Bijna klaar

Hoewel het grootste deel van het restaureren klaar is, is dit nog niet het einde van het hele proces. Zo moeten we nog aan het restauratierapport werken en moet de presentatie nog afgewerkt worden. In de loop van april zal de nieuwe vitrine en de houten ombouw geplaatst worden, waarna de sarcofaag weer in volle glorie te bewonderen is!

Week 75 ( 11 februari 2022) – Plaatsing laatste grote fragment

Het einde van de restauratie komt steeds meer in zicht: we zijn inmiddels al aangekomen bij de plaatsing van het laatste grote fragment. Dit fragment zit aan de kopse kant van de sarcofaag, aan de zijde van het ‘roversgat’. Bij de plaatsing werd het grote fragment eerst op een pallet voor het gat geplaatst, zodat het er makkelijker in gezet kon worden. De beste positie van het blok werd bepaald en na het stellen werd het fragment op enkele plaatsen vastgezet met wiggetjes.

Gulden middenweg

Het vinden van de ideale positie bleek nog een hele klus te zijn. Na de plaatsing werd het fragment meerdere keren verschoven om de ideale positie te vinden. Om het blok goed te kunnen plaatsen werd er nauwkeurig gekeken naar de aansluiting van details bij de nissen en de onderste richel aan de binnenkant en aan de buitenkant van de sarcofaag. Het is echter moeilijk om het fragment op alle plekken tegelijk naadloos aan te laten sluiten. Foto’s van voor de restauratie werden geraadpleegd als vergelijkingsmateriaal. Bekijk de timelapse hieronder om een impressie te krijgen van dit puzzelwerk. Uiteindelijk bleek de initiële positie na plaatsing toch het beste te zijn. Bij de andere posities sloot het fragment op sommige stukken weliswaar bijna naadloos aan, maar op andere plekken weer totaal niet. Bij de eerste positie sloot het blok echter op alle plekken ongeveer even goed aan en werd de gulden middenweg gevonden. Dat de passing niet helemaal naadloos zou zijn was al voorzien. De breukvlakken van meerdere fragmenten zijn op sommige plaatsen in de loop van de tijd geërodeerd, of zijn door onderling schuren wat afgesleten. Dit komt omdat de zandsteen weinig samenhang heeft en behoorlijk kwetsbaar is. Ter voorkoming van nieuwe schade zijn alle breukvlakken tijdens een eerder stadium van de restauratie geïmpregneerd, om ze sterker te maken.

De laatste loodjes

De breuklijnen en grotere lacunes tussen het fragment en de sarcofaag zullen nog opgevuld worden en later zal de sarcofaag naar haar definitieve plek worden verplaatst. Hierna zullen er nog een paar dagen aan de restauratie besteed worden om de puntjes op de i te zetten. Tot slot kan de nieuwe vitrine worden geplaatst, en is de restauratie voltooid!

Week 69 (30 december 2021) – Vullaag en verrassingen

Een verrassing in de sarcofaag

We zijn dit afgelopen jaar druk bezig geweest met het herstellen van de sarcofaag van Simpelveld. Maar op de valreep van 2021 hebben we ook nog een verrassing toegevoegd. We vonden tijdens deze restauratie een dubbeltje uit 1961 in de sarcofaag terug. Of de vorige restauratoren dit expres hebben achtergelaten of dat het muntje daar per ongeluk terecht is gekomen, weten we niet. Wel hebben wij op onze beurt een glanzend 10 eurocent muntje van de Koninklijke Nederlandse Munt in de sarcofaag geplaatst. Zo laten we ook weer een verrassing achter voor de toekomstige restauratoren.

Bekijk het filmpje op YouTube om zelf te zien hoe het ‘geluksdubbeltje’ in de sarcofaag wordt geplaatst.

Toplaag

Verder voorzien we alle breuken en aanvullingen van een laatste vullaag. Met deze laag komen de vullingen even hoog te liggen als de rest van de sarcofaag. We besteden ook veel aandacht aan de kleur en de textuur van deze laag. De kleur van het zandsteen is immers niet overal hetzelfde. Hier passen we de kleur van de vullaag op aan. De vullaag wordt ook gepikkeld met een kwastje om het de ruwe textuur van zandsteen te geven.

Cementgat

Ten slotte zijn we de laatste tijd bezig geweest met het afdekken van het ‘cementgat’. Dit is een groot gat aan de zijkant van de sarcofaag dat we zo noemen omdat het door de vorige restauratoren was opgevuld met cement. We hebben dit cement inmiddels verwijderd. Met behulp van een mal hebben we een sluitstuk uit gips gemaakt, precies in de vorm van het cementgat. Dit stuk kan met behulp van wiggen worden vastgezet waarmee het als dekseltje dient voor het gat.

Week 64 (30 november 2021) – Foto’s, ethische kwesties en laatste aanvullingen

We zijn inmiddels een paar weken verder en we hebben de meeste grote aanvullingen geplaatst. Er wordt ook verder gewerkt aan het restauratierapport. Aan de hand van foto’s kunnen we het gehele restauratieproces chronologisch in beeld brengen. Er worden ook foto’s gebruikt om de locatie en gebruikte werkwijze voor de verschillende aanvullingen in kaart te brengen. Zo is ook later nog duidelijk welke techniek en welk materiaal op welke plek is gebruikt.

Wel of niet vullen?

De vorige keer beschreven we ook de ethische kwesties die bij de restauratie komen kijken. Inmiddels hebben we besloten de originele, diepliggende richels in de vullingen door te trekken. In het geval van oppervlakkige versieringen doen we dit echter niet, zodat we niets toevoegen wat er origineel niet was.

Einde komt in zicht

In de komende tijd zullen we de breuken en grotere aanvullingen in de bodem van de sarcofaag voorzien van een laatste vullaag. Dat is nodig omdat de aanvullingen nu nog wat dieper liggen dan de rest van de bodem. Deze laag brengen we op kleur, maar die zal wel iets lichter zijn dan het zandsteen, om de aanvullingen niet volledig te maskeren. Wanneer we al deze kleine breuken hebben opgevuld is het tijd om het laatste grote stuk zandsteen terug te plaatsen aan de kopse kant van de sarcofaag. Daarmee is de sarcofaag straks weer compleet!

Week 59 (28 oktober 2021) – Vullingen bijwerken en rapport schrijven

Vullingen en ethische overwegingen

In de vorige blog heeft u kunnen lezen dat we begonnen waren aan het opvullen van ontbrekende delen en breuken in de sarcofaag. We zijn inmiddels alweer een stuk verder. We controleren de vorm van de aanvullingen en leggen ze vast op foto’s. Deze foto’s zetten we in het restauratierapport. Ze geven veel informatie over de vullingen: de plaats, het materiaal, de kleur en of ze lossend zijn of niet.

Lastige keuzes

Ook komen we nu voor lastige keuzes te staan. Zo zijn er aan het binnenkant van de sarcofaag originele motieven en vormen in het steen aangebracht. Soms loopt er een breuk door deze motieven of ontbreekt er een deel. We hebben deze delen inmiddels opgevuld. Daarbij zijn de ontbrekende originele motieven niet doorgetrokken en zijn de vullingen deels verlaagd aangebracht. Je wilt als restaurator het publiek immers een volledig beeld geven van het object, maar je moet er ook voor waken dat je er dingen aan toevoegt die er oorspronkelijk niet waren. De restauratoren overleggen dit soort ethische kwesties uiteraard ook met de conservator van de collectie en het hoofd van de afdeling Collecties en Onderzoek van het museum.

Volgende klussen

In de komende weken zullen we de overige gaten en breuken opvullen. Dit is soms nog best een lastig taakje als je er nauwelijks bij kan komen en toch heel precies moet werken. Verder gaan we de nu nog witte vullingen in de bodem van de sarcofaag op kleur brengen. We kiezen hierbij voor een achtergrondkleur, zodat de aanvullingen straks niet meer storend aanwezig zijn. Je zult de aangevulde delen echter nog wel kunnen zien, zodat duidelijk blijft wat origineel is en wat niet.

Week 54 (21 september 2021) – Ontbrekende delen opvullen met gips

Gips
Nu we de sarcofaag weer in elkaar zetten, worden ontbrekende delen en breuken opgevuld. We hoefden niet ver te zoeken voor het juiste materiaal: we kozen voor gips, het materiaal dat al een keer eerder werd gebruikt tijdens de restauratie in de jaren 1930. Gips leent zich beter voor dit doeleinde dan het cement dat we eerder aantroffen in de sarcofaag. Het is zachter en daardoor vergelijkbaarder met het zandsteen waarvan de sarcofaag is gemaakt.

Lossende stukken
Het duurt alleen wel even. De grote aanvullingen van gips moeten immers een tijd drogen om al het vocht kwijt te raken. Gelukkig hebben we daar een droogoventje voor. Pas als het gips volledig droog is, kunnen we de aanvullingen toevoegen aan de sarcofaag. We kunnen zo werken doordat de aanvullingen zo veel mogelijk ‘lossend’ zijn uitgevoerd. Tijdens het aanbrengen van het gips brengen we een tijdelijke tussenlaag van aluminiumfolie aan op de breukvlakken. Het is namelijk belangrijk dat er geen direct contact is tussen het gips en het zandsteen; het vocht uit het gips kan immers voor schade en vlekken zorgen. Na drogen en bijwerken, lijmen we de aanvullingen in de lacunes terug, zodanig dat ze ooit, als dat nodig is, ook weer te verwijderen zijn.

Bovenlaag
Wanneer alle stukken gips aan de sarcofaag zijn toegevoegd is het tijd voor een mooie bovenlaag. De witte kleur van gips steekt immers te veel af tegen het bruine zandsteen. We denken nu al na over wat deze bovenlaag gaat worden. Wellicht kiezen we het een mengsel van lijm, glassbubbels, pigmenten en beetje zand. Dit geeft een mooie bruine achtergrondkleur die niet te veel opvalt. Enkele grote lacunes zullen we iets verdiept aanbrengen, zodat ze ook na het op kleur brengen nog enigszins zichtbaar zijn. Zo is later ook nog duidelijk wat aanvullingen zijn, en wat origineel is.

Week 43 (7 juli 2021) – De sarcofaag wordt weer in elkaar gezet

Het museum is weer open en daarom is het mogelijk om de restauratie op locatie te volgen. We zijn doordeweeks op de tweede verdieping aan het werk op dinsdag en donderdag en soms op woensdag en/of vrijdag. Mocht u vragen hebben, dan kunt u die tijdens uw bezoek aan ons stellen.

Puzzel
Vorige week vrijdag is het grootste wandfragment en een kleiner wandfragment teruggeplaatst. Omdat de grote fragmenten nog los op elkaar staan, is het tijdelijke steun-frame weer om de sarcofaag geplaatst, om zo meer versteviging te bieden. Alle fragmenten zijn we nu een voor een aan het terugplaatsen: niet alleen de grote, maar ook alle kleine fragmenten die we hebben verwijderd en gedocumenteerd bij het ontmantelen van de kist. We gebruiken wigjes (kleine stukjes hout) om de losse fragmenten goed te stellen.

Schoonmaken
Omdat nog niet alle wanden van de sarcofaag zijn teruggeplaatst, is het voor ons nu gemakkelijker om de losse fragmenten schoon te maken en alle kleine fragmenten op locatie vast te lijmen. Door het verwijderen van de resten oude mortels op het oppervlak en de restjes klei worden kleine details opnieuw zichtbaar.

Verstopte voorwerpen
In de vorige blogs werd het duidelijk dat het vroeger wel eens gebeurde dat restauratoren een klein voorwerp in objecten verstopten: een briefje met naam en datering bijvoorbeeld. In het geval van deze sarcofaag vonden we een dubbeltje uit 1961. Wij hebben daarom besloten om dit ook te doen. In de volgende blog vertellen we welk voorwerp dit zal zijn en waar we het gaan verstoppen.

Week 37 (21 mei 2021) – Nieuw onderstel in gebruik

Afgelopen maand zijn we druk bezig geweest om het eerste fragment van de sarcofaag op het nieuwe onderstel te plaatsen. Het nieuwe onderstel is gemaakt door Mark de Graaff van Artefact Montage. Het onderstel heeft een moderne uitstraling, ondersteunt de sarcofaag gelijkmatig en maakt ook veilige verplaatsing van het object in de toekomst mogelijk. Het eerste grote fragment dat nu op het onderstel staat is ongeveer de helft van de sarcofaag. Het was nog een hele klus om dit voor elkaar te krijgen.

Hijsportaal
Het fragment is naar het nieuwe onderstel getakeld door kunsttransportbedrijf Crown Fine Art. Zij hebben een hijsportaal over de sarcofaag heen opgebouwd en vervolgens twee banden om het object gebonden, zodat de helft van de sarcofaag circa vijftig centimeter kon worden opgetakeld. Het oude houten onderstel is toen onder de sarcofaag weggeschoven en het nieuwe onderstel is eronder geplaatst. Het was erg spannend, omdat voor het takelen de onderzijde van de sarcofaag nog niet zichtbaar was en we de conditie van de onderkant tot die tijd niet precies konden bepalen.

Precisiewerk
Ook vergde de plaatsing precieze voorbereiding, want het fragment moest op dezelfde exacte plaats terug geplaatst worden, om er zeker van te zijn dat het straks na de heropbouw goed op het onderstel staat. We hielden er een plattegrond, centimeterlijn en berekeningen bij.

Steensoort
Een tijd geleden is er een monster van het materiaal van de sarcofaag naar België opgestuurd voor determinatie van de precieze zandsteensoort. Geoloog Roland Dreesen heeft een slijpplaatje gemaakt van het sample en het materiaal onderzocht door het te bekijken onder een polarisatiemicroscoop. Zoals verwacht, bleek uit het petrografisch onderzoek dat de sarcofaag is gemaakt van Nivelsteiner-zandsteen, dat vlak bij Simpelveld werd gewonnen Deze steensoort werd vaak gebruikt in de Romeinse tijd en is o.a. herkenbaar door de glimmertjes in de steen.

Bericht
Daarnaast kwamen we een verstopt bericht tegen dat 21 jaar oud is. Deze notitie werd zichtbaar omdat de sarcofaag nu niet meer op het houten onderstel staat. Onder het oude onderstel stond de geschreven tekst: “Succes van Linda en Martijn, 6-1-2000.” De succeswens was hoogstwaarschijnlijk bedoeld voor de verplaatsing van de sarcofaag van de begane grond naar de tweede etage, die in dat jaar heeft plaatsgevonden.

Week 31 (8 april 2021) – Verstopt muntje in de sarcofaag

Afgelopen weken zijn meerdere fragmenten ontmanteld, waarvan twee grote delen van de wand van de sarcofaag. Het kleinere stuk was met twee man te tillen. Maar het andere fragment woog maar liefst 260 kilo, dus dat werd met behulp van een andere techniek verplaatst. Dit onderdeel van de kist kon voorzichtig worden gekanteld, omdat het grote fragment van de zijkant van de sarcofaag geheel tot de bodem liep. Het kantelen was erg spannend, want het geheel blijft kwetsbaar.

Inmiddels is het nieuwe onderstel klaar en geleverd. We zijn nog in afwachting van de plaat die op het onderstel wordt geplaatst. Ondertussen zijn we het verplaatsen van de onbeschadigde helft van de sarcofaag zorgvuldig aan het voorbereiden. Na elke stap van de ontmanteling lassen we een korte tussenstop in. Zo hebben we tijd om alle losse fragmenten te fotograferen en te documenteren. Omdat de fragmenten van de wanden zijn ontmanteld, konden wij goed bij de bodem. Voor we verder gingen met het ontmantelen van de bodem, hebben we een transparant vel op de bodem gelegd en alle losse fragmenten overgetrokken. Door middel van deze tekening, waarop we tijdens het ontmantelen de nummering van de fragmenten intekenen, kunnen we straks bij de heropbouw altijd achterhalen waar welk fragment hoort.

Tijdens het ontmantelen van de bodem vonden we onder en tussen de fragmenten ook stukjes hout. Deze zijn als wigjes tussen en onder de fragmenten geplaatst om het geheel te stellen. Daarnaast zien we tussen de breuklijnen verschillende druppels van steenlijm naar beneden lopen en vinden we grote vullingen van cement. Die zijn er lang geleden ingegoten om de sarcofaag te verstevigen.

Vanaf het begin van de restauratie hoopten we in de sarcofaag ‘iets’ van de restauratoren uit het verleden tegen te komen. Want museumrestauratoren verstopten in het verleden wel eens briefjes in een object, als bewijs dat het door hen in die tijd werd gerestaureerd. Vorige week was het bingo! Tussen de fragmenten vonden we een muntje van 10 cent: een dubbeltje uit het jaar 1961. Het is dus vermoedelijk in de sarcofaag verstopt om een restauratie rond die tijd te dateren.

Week 28 (15 maart 2021) – Ontmanteling van de eerste twee fragmenten

Afgelopen donderdag zijn de eerste twee grote fragmenten van de wand van de sarcofaag ontmanteld. Dit was erg spannend, omdat de stukken er maar op één manier konden worden uitgehaald. Alle fragmenten van de sarcofaag werden tijdens het proces goed in de gaten gehouden, want het geheel is erg kwetsbaar, vooral nu tijdens de ontmanteling. We hebben immers het grootste deel van de oude vullingen verwijderd, en de onderdelen staan los op elkaar.

Nu we deze twee grote fragmenten hebben verwijderd, zijn we erg opgelucht. We kunnen nu beter bij de binnenkant, om zo de aanvullingen in het fragmentarische deel van de bodem veiliger te verwijderen. Ter hoogte van waar ze eerder op elkaar stonden, zijn de zijden van de grote fragmenten zandsteen soms poederig. Daarom is het nodig het oppervlak van deze gedeeltes te consolideren: er wordt een verdunde lijmoplossing aangebracht, zodat het oppervlak wordt verstevigd.

Tijdens de ontmanteling van de twee grote fragmenten kwamen er ook enkele fragmenten los, die eerder nog ‘opgesloten’ zaten tussen deze delen. Alle kleine fragmenten zijn nauwkeurig gedocumenteerd om ook later nog eenvoudig te kunnen achterhalen waar deze vandaan kwamen. De komende week gaan we verder met de ontmanteling van de twee volgende grote fragmenten. Als deze delen verwijderd zijn, kunnen we nog beter bij de bodem. Het hele proces is erg precies, en we nemen er dus ruim de tijd voor. Maar we gaan gestaag door!

Week 24 (18 februari 2021) – Oude aanvullingen verwijderen en nieuw onderstel maken

Op dit moment zijn we een heel eind gevorderd met het verwijderen van alle oude aanvullingen. De zachtere mortels hebben we voorzichtig kunnen verwijderen met steenbeitels. Maar sommige aanvullingen waren van cement gemaakt. Het was lastig om dit harde materiaal handmatig te verwijderen, omdat het originele steen vele malen zachter is dan het cement. Daarom werkten we in de afgelopen weken samen met Bam Bam Restauratie Steenhouwers en is het cement van de onderrand van de sarcofaag nauwkeurig verwijderd.

Een paar dagen geleden hebben we een frame rondom de sarcofaag gemaakt. Dit is bedoeld om het geheel te verstevigen, nu de oude aanvullingen grotendeels zijn verwijderd. Ook worden hiermee de losse fragmenten beschermd, wanneer we gaan beginnen met het loshalen van de eerste fragmenten. Aan de binnenkant van de constructie is zacht foam geplaatst, zodat het oppervlak van de sarcofaag niet beschadigd raakt. De volgende stap is de ontmanteling: alle losse stukken worden één voor één uit elkaar gehaald om straks de sarcofaag te kunnen verplaatsen. Dit is een lastig en spannend proces, want het geheel is erg kwetsbaar.

Daarnaast zijn we druk bezig met het creëren van een nieuw onderstel. Het ontwerp wordt momenteel nagerekend, voordat het wordt gemaakt. Het onderstel moet sterk genoeg zijn en we willen de kist ermee kunnen verplaatsen. Maar we moeten bijvoorbeeld ook rekening houden met waar de sarcofaag veilig op de grond kan staan, want zowel het nieuwe onderstel als de vloer moeten het gewicht van de sarcofaag dragen.

Week 21 (25 januari 2021) – 3D-scan

Deze week is er een 3D-scan gemaakt van een fragment van het deksel van de sarcofaag. Met deze scan kan het precieze volume van het fragment gemeten worden. Omdat het gewicht van dit fragment bekend is, kunnen we met deze gegevens het gewicht van het materiaal per Cm3 berekenen. Zo kunnen we het totale gewicht van de sarcofaag berekenen. Deze informatie hebben we nodig voor het ontwerp van het nieuwe onderstel van de sarcofaag, want we moeten ook rekening houden met de vloerbelasting in het museum. Een sarcofaag met vitrine is namelijk best zwaar en de vloer moet het gewicht wel aankunnen. Museumfotograaf Robbert Jan heeft de 3D-scan gemaakt. De 3D-scanner kan door middel van heel veel kleine foto’s en lichtflitsen niet alleen de vorm, maar ook bijna alle oneffenheden van het object in kaart brengen. Robbert Jan maakte meerdere opnames van alle kanten van het object, die hij later als een geheel aan elkaar plakt.

De sarcofaag van Simpelveld is gevonden met een dikke deksel die bestaat uit een groot stuk zandsteen. Het deksel bestond origineel uit twee delen, maar bij de opgraving bleek het in vier stukken gebroken te zijn. Deze stukken deksel liggen opgeslagen in het depot. Er is een 3D-scan gemaakt van een van de kleinste stukken, die bijna 282 kilo zwaar is.

We hebben na het plaatsen van een oproep in het vorige logboek een leuke reactie gekregen! Er heeft rond 1948 een gipsafgietsel van de sarcofaag in het Centraal Museum in Utrecht gestaan. Het afgietsel is gemaakt in de werkplaats van het Rijksmuseum van Oudheden. Waarschijnlijk zijn hiervan beelden opgeslagen in de niet-gedigitaliseerde fotocollectie van het museum, dus daar gaan we nog nader onderzoek naar doen.

Week 14 (17 december 2020) – Bijna klaar voor de ontmanteling

Het moment van het uit elkaar halen (ontmantelen) van de verschillende delen van de sarcofaag kruipt dichterbij. Het harde cement aan de onderrand wordt steeds verder verwijderd waardoor de originele onderkant van de sarcofaag tevoorschijn komt. Als de sarcofaag straks ontmanteld is, is ook de binnenkant en de bodem van de sarcofaag makkelijker bereikbaar. Ook kunnen we de fragmenten veiliger vrijmaken en schoonmaken van oude aanvullingen, omdat de trillingen op het gehele object zo worden beperkt.

Ook het onderzoek naar de restauratiegeschiedenis van de sarcofaag is nog in volle gang. En daarvoor kunnen we uw hulp gebruiken! We zijn op zoek naar oude foto’s (met datering) van de sarcofaag om te bepalen wanneer oude restauraties zijn aangebracht. Het gaat bijvoorbeeld om foto’s van de sarcofaag in een oude museumopstelling. Alleen al een hoekje op een foto kan ons enorm helpen. Heeft u toevallig een foto? Stuur deze dan naar t.a.v. Nikè Haverkamp. Dankuwel!

Week 7 (6 november 2020) – Brainstormen

De oude aanvullingen worden stukje bij beetje verwijderd en de originele sarcofaag komt steeds meer tevoorschijn. De oude restauraties bestaan vooral uit mortels en een (helaas veel hardere) cement die zich vooral rondom de basis bevindt, op de overgang naar het houten onderstel. Deze harde materialen worden met kloppers en fijne steenbeitels verwijderd. Met zachte borstels en penselen worden het vuil en de verpoederde resten van de oude restauratiemortels weggeveegd.

Ook is het binnenkort tijd om te brainstormen over het nieuw te maken onderstel van de sarcofaag. De kist staat nu nog op een pallet die waarschijnlijk direct na de vondst in 1930 gemaakt is. De pallet geeft niet meer voldoende steun, dus het is hoog tijd voor een nieuwe. Onder andere het bedrijf Bambam Restauratie Steenhouwers geeft advies bij de ontwikkeling van het nieuwe onderstel. Binnenkort vindt er een brainstormsessie plaats om de opties te bespreken. Hierbij wordt bijvoorbeeld ook rekening gehouden met de vloerbelasting in het museum. Want de vloer moet wel het gewicht aankunnen van een sarcofaag van bijna duizend kilo, met een vitrine en een hoop nieuwsgierige bezoekers.

Week 5 (21 oktober 2020) – Literatuuronderzoek

De afgelopen twee weken zijn we verder gegaan met het verwijderen van de oude restauraties van de sarcofaag. Met het oog op het demonteren van de kist ligt nu de focus op het blootleggen van de onderrand. Deze maken we vrij door de oude aanvullingen bij de onderrand weg te halen. Als we beginnen met demonteren van de verschillende onderdelen moeten we zeker weten dat de sarcofaag niet meer vast zit aan het onderstel.

Door onderzoek in onze eigen archieven (o.a. jaarverslagen en brievenarchieven), maar ook in boeken, tijdschriften en oude kranten, hopen we meer te weten te komen over het restauratieverleden van de sarcofaag. Zo vonden we krantenartikelen met foto’s waarop de vinder de kist schoonmaakt met een natte spons. In een ander artikel uit januari 1931 omschrijft dat de sarcofaag na aankomst in het museum eerst gedroogd is voor de restauratie. Ongeveer drie maanden later, op 25 maart 1931, was de sarcofaag voor het eerst te bezichtigen in het museum.

We weten dat er in Nederland twee gipsafgietsels van de sarcofaag van Simpelveld te zien zijn: een in het Thermenmuseum in Heerlen en een in het gemeentehuis van Simpelveld. De gipsafgietsels zijn rond 1930 in het Rijksmuseum van Oudheden gemaakt. Met het archiefonderzoek proberen we in kaart te brengen hoeveel gipsafgietsels er in totaal zijn. Een artikel in het Limburgsch Dagblad uit 1942 bericht dat een specifiek gipsafgietsel eigenlijk bedoeld was voor de stad New York. De oorlog maakte het helaas onmogelijk om de sarcofaag naar New York over te vliegen. De stad Heerlen heeft daarom het gipsafgietsel aangekocht. Een ander exemplaar is in 1934 naar Rome gegaan, in ruil voor twee Villanova-urnen (objectnummers K 1934/12.1 t/m .6) met deksels en enkele kleine voorwerpen daarin.

Week 3 (7 oktober 2020) – Röntgenfoto’s en vooronderzoek

De afgelopen twee weken hebben we de reeds loszittende oude aanvullingen van de restauraties zo veel mogelijk verwijderd. Met behulp van kleine gereedschappen, zoals een scalpel en pincet, worden de loszittende stukken zorgvuldig weggehaald. De locatie van de fragmenten met oude restauratie wordt gedocumenteerd. Vervolgens worden de aanvullingen bewaard in zakjes voor eventueel materiaal-technisch onderzoek.

Onderzoeksfotograaf René Gerritsen heeft, als onderdeel van het vooronderzoek, geholpen met het maken van röntgenfoto’s van de sarcofaag. Het doel hiervan was om erachter te komen of er bijvoorbeeld metalen pinnen zijn gebruikt om de fragmenten van de sarcofaag bij elkaar te houden. Ook wilden we een beter beeld te krijgen van het verloop van de breuken en barsten van de sarcofaag. Er zijn verschillende foto’s gemaakt, maar door een combinatie van de dichte structuur van het zandsteen en de dikte van de sarcofaag zelf bleek de capaciteit van de apparatuur helaas niet voldoende om een goede weergave te geven. Er worden nu andere opties onderzocht om mogelijk metaalwerk in de kist te lokaliseren.

Daarnaast hebben we plannen om af te reizen naar de vindplaats van de kist: Limburg. Rond 1931, na de aankoop van de sarcofaag, zijn in ons museum twee replica’s van gips gemaakt. Deze replica’s zijn nu  in het bezit van het Thermenmuseum in Heerlen en het gemeentehuis van Simpelveld. Het plan is om ook een bezoek te brengen aan de steengroeve waar mogelijk het materiaal van de kist vandaan komt.

Week 1 (21 september 2020) – Het vooronderzoek

Het vooronderzoek van de sarcofaag van Simpelveld is begonnen! Voordat de restauratie begint, wordt er eerst onderzoek gedaan naar de restauratiegeschiedenis en naar de conditie van het object.
De conditie van het object wordt grondig bekeken en op basis daarvan wordt een conditierapport gemaakt. Door middel van schade-mapping worden alle bijzonderheden op een plattegrond van de sarcofaag in kaart gebracht.

De zandstenen kist is een groot object. Hij is 2,4 meter lang, meer dan een meter breed, 76 centimeter hoog, en weegt rond de 800 kilo. Vandaar dat er een frame van hout onder is gemaakt om het gewicht te ondersteunen maar ook om het object verplaatsbaarder te maken. De constructie dateert waarschijnlijk uit 1930 en is instabiel. De instabiele onderkant heeft tijdens het verplaatsen schade veroorzaakt aan de oude restauraties.

Als onderdeel van het vooronderzoek werd er op maandag 21 september een röntgenopname gemaakt. Hieruit moet blijken of er in de sarcofaag metaalwerk zit die bij vroegere restauraties geplaatst is om de sarcofaag bij elkaar te houden.