Digging diary

Week 6 (14-21 oktober 2022): nieuwe collega’s, nieuw project

Door Tomasz Herbich

Mijn naam is Tomasz Herbich en ik ben gespecialiseerd in niet-invasieve archeologie, d.w.z. ik probeer op een andere manier dan door het gebruikelijke opgraven aan de oppervlakte onzichtbare archeologische structuren te vinden. Hiervoor gebruik ik geofysische methoden. Ik heb in de jaren tachtig al in Egypte gewerkt en werk sinds het einde van de jaren 90 jaarlijks in Egypte. Tot nu toe heb ik onderzoek gedaan op meer dan honderd locaties, zowel in de Nijlvallei als in de Delta, in oases en aan de oevers van de Middellandse en Rode Zee. Ik werk bij het Instituut voor Archeologie en Etnologie van de Poolse Academie van Wetenschappen in Warschau.

In Sakkara doe ik onderzoek met behulp van de magnetische methode. Ik word vergezeld door Konrad Jurkowski, afgestudeerd in archeologie aan de Jagiellonische Universiteit in Krakau. De methode is gebaseerd op de waarneming van veranderingen in de intensiteit van het aardmagnetisch veld , wat je in staat stelt objecten te registreren die hun eigen magnetische veld creëren, en die niet dieper dan 1-2 meter in de grond liggen. De magnetische methode wordt al bijna vijftig jaar met succes in Egypte gebruikt. Aanvankelijk was het een zeer arbeidsintensieve methode: door metingen te doen in een bemonsteringsrooster (‘sampling grid’) met een dichtheid van één meting per vierkante meter, was het mogelijk om in de loop van de dag een oppervlakte van duizend vierkante meter te onderzoeken. Sinds het einde van de jaren tachtig, na de introductie van instrumenten met een korte meettijd en automatische registratie van de gegevens in het geheugen van het instrument, kan het onderzoek tegenwoordig een gebied beslaan dat tien keer groter is, met een veel dichter meetrooster (acht metingen per vierkante meter).

De effectiviteit van de methode is te danken aan het feit dat in de zon gedroogde kleisteen (gemaakt van Nijlklei) een gebruikelijk Oudegyptisch bouwmateriaal was. Nijlklei bevat ijzeroxiden, waardoor de magnetische waarde van kleimuren meestal anders is dan dat van de omgeving en daardoor op een plattegrond zichtbaar gemaakt kunnen woorden. Met de magnetische methode kan men ook objecten registreren zoals ovens en haarden, clusters van keramiek, of bakstenen muren.

Vanaf het begin van het geofysische onderzoek in de begraafplaats van het Nieuwe Rijk in Sakkara, zijn we betrokken bij een reeks onderzoeken die sinds het midden van de jaren zeventig in het grotere gebied van Sakkara zijn uitgevoerd. Het onderzoek werd geïnitieerd door de Tsjechische missie aan de hand van magnetische en elektrische weerstandsmetingen in Aboesir, ten noorden van Sakkara. Dit onderzoek leidde tot de vondst van een complex van graven uit de Late Periode. In de jaren tachtig werd verder onderzoek uitgevoerd door de Poolse missie, wat leidde tot de ontdekking van graven van het Oude Rijk tot de Late Periode. Het grootste gebied dat onderzocht werd aan de hand van geofysische methoden werd uitgevoerd door de Schotse missie onder leiding van Ian Mathieson. Het resultaat hiervan was dat de grenzen van de begraafplaats geschat werd van het zuiden van Aboesir tot het gebied van de necropolen van het Nieuwe Rijk. Vorig jaar hervatte de Tsjechische missie het geofysische onderzoek. Als resultaat werd een gedetailleerd plan van de begraafplaats verkregen, gelegen langs de grens van de woestijn en de Nijlvallei, aan de voet van het woestijnplateau.

Metingen met behulp van de magnetische methode vergen veel inspanning – de persoon die het instrument draagt (Konrad Jurkowski) loopt een afstand van tien tot vijftien kilometer per dag. Traverses worden op het oppervlak gemarkeerd met banden en lijnen (elke meting moet nauwkeurig gedefinieerde coördinaten in de x- en y-as hebben). De moeite die in de metingen wordt gestoken wordt later beloond, met name op het moment waarop we – na het doorgeven van de metingen aan de computer – een kaart zien met structuren die eerder aan het oppervlak van de grond onzichtbaar waren.

Magnetische kaart. Dynamiek -/+ 4 nT (wit/zwart). Bemonsteringsrooster 0,25 x 0,5 m. Afbeelding: Tomasz Herbich.

Het doel van ons onderzoek is om de grenzen van de begraafplaats van Sakkara te ontdekken en, indien mogelijk, een plattegrond ervan. In ons huidige onderzoek willen we ook een meer gedetailleerd beeld krijgen van het deel van de begraafplaats dat al wel door de Mathieson-missie is onderzocht.

Digging diary

Week 5 (7-14 oktober 2022): een familieaangelegenheid

Door Lyla Pinch Brock

Hallo, ik ben Lyla Pinch Brock. Ik ben een senior-lid van het team hier in Sakkara, ik kom er al bijna twintig jaar. Ik ben een duizendpoot-archeoloog en heb niet alleen in Egypte gewerkt, maar ook in Turkije, Jemen, Kreta en het Griekse vasteland. Voordat ik dit jaar naar Sakkara kwam, heb ik me beziggehouden met de restauratie van het roze, granieten sarcofaagdeksel van koningin Takhat in de Vallei der Koningen (grafnummer KV 10). Ook heb ik de uitvoerige decoratie van dit deksel gedocumenteerd.

Ik ben gespecialiseerd in het tekenen van alles wat tijdens een opgraving naar boven komt. De Leids-Turijnse expeditie wil alle vondsten zowel gefotografeerd als getekend hebben. Beide soorten documentatie geven immers andere informatie over het object. Ik werk daarbij nauw samen met onze fotograaf, Nicola Dell’Aquila, en onze fotogrammetriespecialisten, Alessandro Mandelli en Andrea Pasqui. Hoewel wij senioren niet als een gazelle rond de opgraving kunnen springen, zoals de andere jongere teamleden, brengen we ervaring mee die waardevol kan zijn om te weten wat er in bepaalde veldsituaties moet, of kan worden gedaan.

We hebben nu soort ‘inhaalseizoen’, omdat we er zoveel hebben gemist door de Covid-crisis. Veel subsidiegevers, zoals Friends of Saqqara, hebben ons geholpen dit seizoen mogelijk te maken. Normaal werken we in de late winter tot het vroege voorjaar, maar deze keer hebben we te maken met de soms indringende hitte van september en oktober. Er is een groot team bijeengebracht en MEHEN heeft ons zo vriendelijk geholpen met een subsidie om ons een week buiten het volledige opgravingshuis onder te brengen.

Ik draag deze keer twee petten. Ten eerste help ik onze aardewerkspecialist Barbara Aston bij het voorbereiden van de tekeningen voor de aanstaande publicatie van Maarten Ravens boek Five Tombs. Ten tweede maak ik, dankzij een subsidie van The Amarna Foundation, gedetailleerde illustraties en bouwkundige tekeningen van de prachtig kapel die we in 2019 hebben opgegraven.

De eigenaar van deze kapel is ons niet bekend. De structuur is gemaakt van slechte kwaliteit kalksteen en maakt deel uit van een groter bouwwerk. De kapel heeft drie muren en had waarschijnlijk ooit twee pilaren waarvan alleen de bases nog aanwezig zijn. De kapel was een plek waar bezoekers offers konden achterlaten voor de overledene. Het is een vrij klein gebouw van ongeveer twee bij drie meter.

Toch is de kapel heel bijzonder, omdat in het midden van de achtermuur, op vloerniveau, zes figuren in de steen zijn uitgehouwen. De details zijn uiterst fijn en bijna perfect bewaard gebleven. Een dergelijke decoratie vinden we normaal gesproken alleen op stèles. De figuren stellen waarschijnlijk familieleden voor: in het midden staan twee mannen die aan weerszijden door twee vrouwen worden geflankeerd. Die vrouwen slaan hun armen om de schouders van die mannen. Uiterst rechts en links staan vermoedelijk ook nog twee kinderen.

De mannen dragen verschillende soorten kleding. De linker draagt een uitgebreid geplooid kledingstuk en een pruik. De rechter is kaal en draagt een lang short. Elk detail is met veel precisie uitgewerkt, zelfs tot aan de tenen en vingernagels toe. We hebben onze restaurator, mevrouw Basma, gevraagd om het stof en het opgehoopte vuil van de reliëfs te verwijderen. Tevens bestudeert ze de reliëfs om te zien wat er gedaan kan worden om de kapel zo goed mogelijk te bewaren. Terwijl ze de reliëfs voorzichtig met een wattenstaafje schoonmaakt, heeft ze opgemerkt dat er meer kleur te zien is dan je op het eerste gezicht zou denken. Dat vinden we natuurlijk fijn om te horen. Links van de familiegroep is een ingesneden reliëf met mensen die rouwen en offeren. Ook is er een kleine cavetto-kroonlijst aan de rechterkant, maar wat er ooit onder zat, is nu verdwenen.

Naast het aanbrengen van een uithardend materiaal op de kalksteen, overwegen we met behulp van fotogrammetrie een 3D-model te maken. Maar voor nu is de voor de hand liggende keuze om het geheel ter plaatse te beschermen. De tijdelijke bekisting was gemaakt van plastic, multiplex en baksteen, en wordt nu vervangen door een studiestructuur die bestaat uit kalksteenblokken en mortel. Desalniettemin blijft het behoud van deze kapel, zoals alle monumenten van Egypte, in een tijd van opwarming van de aarde een echte uitdaging.

Digging diary

Week 4 (30 september-7 oktober 2022): detectives

Door Paolo Del Vesco

Hallo, ik ben Paolo Del Vesco en ik ben conservator en archeoloog van het Museo Egizio. Ik neem sinds het begin van de Nederlands-Italiaanse samenwerking in 2015 deel aan de opgraving in Sakkara. Het is altijd een plezier naar Egypte terug te keren en zoveel vriendelijke gezichten te zien. Het plezier is dit jaar, na een lange afwezigheid vanwege de pandemie, alleen maar groter.

Twee weken geleden voegde ik mij bij de rest van het team en die twee weken waren zeer interessant! De eerste dagen gingen we verder met het voorbereiden van het opgravingsgebied. Daniel Soliman was daar al een week eerder aan begonnen. Dit is belangrijk werk, omdat het ons in staat stelt de contouren van het nieuwe grafmonument beter te zien en er ook veilig te kunnen werken. Tijdens deze werkzaamheden diende de eerste verrassing zich direct al aan. De westmuur blijkt in het verleden namelijk deels verwoest en samen met een andere muur, die er parallel aan loopt, te zijn hergebuikt. De twee muren hebben toen als een soort loopoppervlak gefungeerd.

Nadat we klaar waren met de werkzaamheden rondom het graf, hebben we het werk naar het monument zelf verplaatst. De meest interessante vondsten verwachten we binnen de muren van het graf. Toch gebeurt soms het tegenovergestelde. Als sinds de oudheid wekken dergelijke graven de interesse van mensen op zoek naar kostbare materialen. Denk bijvoorbeeld aan het hergebruik van steen in andere bouwwerken of het verzamelen van mooie artefacten en reliëfs voor collecties oudheden. Al die activiteiten concentreerden zich natuurlijk in het graf. Bijgevolg worden archeologen in Sakkara geconfronteerd met zeer verstoorde contexten en graven die bijna volledig beroofd zijn van hun gedecoreerde kalkstenen blokken.

Al in 2019 hadden we de sporen van plunderactiviteiten gedocumenteerd. Onze verwachtingen voor het vinden van gedecoreerde kapellen waren daarom vrij laag. Maar toch: het duurde niet lang voordat de eerste kalkstenen blokken opdoken die nog in de oorspronkelijke positie stonden waar de grafbouwers ze lang geleden plaatsten. Die blokken tonen ons de positie van de drie grafkapellen. En wat het nog mooier maakt: op de blokken hebben is nog een beetje van de oorspronkelijk reliëfdecoratie bewaard gebleven!

Ondertussen hebben we meer gedecoreerde kalkstenen fragmenten gevonden in de zandvulling van de grafkapellen. Die waren vermengd met de fragmenten van grafobjecten en botten die waarschijnlijk afkomstig zijn van de geplunderde begravingen. Onder dit soort omstandigheden ben ik blij dat Nico Staring zich afgelopen week bij het team heeft gevoegd en de opgraving nu samen met mij overziet.

Het werken op een opgraving bestaat veelal uit troffelen, vegen, zand in manden scheppen, vervoeren en leeggooien, vondsten labelen en documenteren, fotograferen en, bovenal, veel afstoffen. Schoonmaken is één van de meest belangrijke onderdelen van het werk. Alleen zo is het mogelijk minieme kleurverschillen in of samenstellingen van het zand te herkennen. Geen van deze werkzaamheden is overigens mogelijk zonder de hulp van de gespecialiseerde groep arbeiders die lokaal worden geworven en die al vele jaren met ons samenwerken.

We wanen ons vaak detectives op zoek naar aanwijzingen die ons iets kunnen vertellen over de bouw en decoratie van een graf. Hetzelfde geldt voor de vraag wat ermee gebeurde toen het verlaten en hergebruikt werd, wanneer het in verval raakte, wanneer het onvermijdelijk onder het woestijnzand verdween en wanneer het in de oudheid en de moderne tijd geplunderd werd. Mijn persoonlijke hoogtepunt heeft iets te maken met een oude bekende. Al sinds 2018 zijn we namelijk een grote roversput op het spoor. Die bevindt zich in het midden van de open hof van het graf en is waarschijnlijk in de negentiende eeuw gegraven. Deze week konden we de put dan eindelijk in volle glorie bewonderen. De muren van de put bleken prachtig gebouwd met los op elkaar gestapelde stenen. Rovers verschaften zich ermee toegang tot de opening van de grafschacht. Zo veel emoties voor een archeoloog!

Digging diary

Week 3 (23-30 september 2022): archeometrie

Door Simone Galli

Even voorstellen: ik ben Simone Galli en op 16 september, op mijn dertigste verjaardag, kreeg ik de kans om voor het eerst mee te doen aan de gezamenlijke Leiden-Turijn opgravingsmissie. In dit opgravingsseizoen ondersteun ik de topografische en fotogrammetrische onderzoeksactiviteiten, gericht op het bestuderen en documenteren van de archeologische contexten.

Momenteel ben ik promovendus bij de afdeling Architecture, Built Environment and Construction Engineering (ABC) van de Politecnico di Milano. Ik hou me bezig met archeometrie, met name niet-destructief onderzoek. Ik bestudeer in het bijzonder computertomografie – een beeldvormende techniek die doordringende elektromagnetische golven gebruikt om in objecten te kijken – en de toepassingen ervan in de egyptologie. In dit avontuur word ik ondersteund door mijn collega (en, laten we zeggen, mijn mentor) Alessandro Mandelli, een gespecialiseerde technicus van de ABC-afdeling. Hij is nu al weer voor zijn derde opgravingsseizoen hier in Sakkara.

Alessandro en ik vertegenwoordigen in deze context de operationele arm van de EIDOLON-experimentele eenheid, die deel uitmaakt van het ABCLab-Laboratory Systeem. De wetenschappelijke coördinatie van de EIDOLON-eenheid is toevertrouwd aan Dr. Corinna Rossi, universitair hoofddocent egyptologie aan de Politecnico di Milano. Het doel van het onderzoek van deze eenheid is om de meest efficiënte en effectieve criteria en processen te bepalen om archeologische vondsten te documenteren en te onderzoeken, en om de resultaten te communiceren.

We voorzien het archeologisch team in Sakkara constant van metrische informatie tijdens de voortgang van de opgraving. Deze informatie wordt verkregen door zowel topografische als fotogrammetrische methoden. Deze laatste techniek zorgt voor de snelle verwerving van fotografische gegevens, die vervolgens worden verwerkt om zeer nauwkeurige driedimensionale modellen te maken. Dit stelt ons in de loop van de tijd in staat om nog te onderzoeken wat er niet meer bestaat, aangezien archeologische opgravingen van nature destructief zijn.

Elke ochtend gaan de missieleden om 6.30 uur naar de opgravingssite; sommigen met de auto, anderen te voet. Ik loop liever omdat ik zo de indrukwekkende trappenpiramide van Djoser van heel dichtbij kan bewonderen. In de ochtend is mijn eerste activiteit het opzetten van het coördinatensysteem voor de juiste positionering van archeologische vondsten. Deze handeling wordt uitgevoerd door middel van een landmeetinstrument dat een Total Station heet.

We hebben de eerste werkweek besteed aan het controleren van het rastersysteem op de opgraving. Alle opgraafwerkzaamheden worden zeer georganiseerd uitgevoerd binnen een puntenraster met een interval van vijf meter. Dit maakt het makkelijker om de positie van de vondsten nauwkeurig te vaststellen.

Tijdens mijn tweede week, na de komst van andere teamleden, gingen we verder met de driedimensionale documentatie van de vondsten en de site. Een deel van dit werk is redelijk voorspelbaar, zoals het onderzoeken van de omgeving, maar andere aspecten worden bepaald door de vondsten van het moment, zoals nieuw blootgelegde structuren.

Elke maandag en donderdag, om 13 uur, dus aan het einde van de werkdag op de opgravingssite, documenteren we de voortgang van het hele opgravingsgebied. We fotograferen de volledige site en bewerken deze met speciale software tot zowel een driedimensionaal model als orthofoto’s. Omdat dit gedurende de loop van de opgraving wordt gedaan, kunnen de archeologen zo nodig ‘terug in de tijd’ gaan en de site op eerdere punten in de opgraving bekijken.

Ik sluit de week af met het droevige besef dat dit mijn tweede en laatste week is. Terwijl jullie dit lezen ben ik op weg naar Milaan. Collega Andrea Pasqui komt voor mij in de plaats. Hij is net als ik een promovendus aan de ABC-afdeling van Politecnico di Milano en bestudeert de wetenschappelijke verspreiding van archeologische sites door middel van fotografische beeldvormende technieken. Samen met Alessandro zet hij de meetactiviteiten voor de rest van het seizoen voort om de opgraving te ondersteunen.

Digging diary

Week 2 (16-23 september 2022): textielfragmenten

Door Valentina Turina

Na het openen van de site gaan we eindelijk aan de slag! Ik ben textielrestaurator Valentina Turina, en deze week heb ik eindelijk het textiel kunnen bestuderen dat tijdens de afgelopen opgravingsseizoenen is ontdekt.

In de campagnes van de afgelopen jaren werden namelijk heel wat textielfragmenten van verschillende afmetingen verzameld. De stoffen zijn meestal van linnen, de meest voorkomende stof in het oude Egypte. Naast linnen fragmenten zijn er ook Koptische fragmenten. Die worden gekenmerkt door kleurrijke wollen weefsels met prachtige decoratieve elementen. Honderden linnen fragmenten wachten om bekeken te worden! Deze week was mijn doel om al het linnen textiel dat in het seizoen 2019 werd gevonden te bekijken en te beslissen hoe ik het zou conserveren en opslaan.

Ik begon met het selecteren van de meest opvallende stoffen en het maken van overzichtsfoto’s. Dit klinkt als een gemakkelijke klus, maar op de site zijn er veel uitdagingen, vooral de wind. Het textiel is erg licht en loopt het risico veel te bewegen tijdens winderige woestijndagen. Dus bewapende ik me met een portie geduld en entomologische spelden. Ik bevestigde de kleine fragmenten op een stuk zuurvrij karton, zodat ik ze goed kon fotograferen. Met de onschatbare hulp van onze fotograaf, Nicola dell’Aquila, ben ik in deze taak geslaagd.

Deze eerste fase van het werk zat vol verrassingen: er waren stukken met kleine franjes, tuniekelementen en textiel met verschillende soorten stiksels. Binnen de laatste categorie raakte ik meteen gefascineerd door een driehoekig fragment dat, na bestudering van de vorm en randen, een fragmentarische lendendoek bleek te zijn. Tussen de vele linnen stoffen vond ik ook enkele bot-elementen, die direct werden gefotografeerd en gecatalogiseerd door ons teamlid Ali Jelene, die de menselijke resten bestudeert voor de opgraving.

Een tweede bijzonder belangrijk aspect van mijn werk is de conservering van het textiel. Het is immers belangrijk dat het textiel goed bewaard wordt en zoveel mogelijk beschut blijft tegen invloeden van buitenaf. De laatste dagen van deze week heb ik me bezig gehouden met conserveringsprocedures die essentieel zijn voor het behoud van de vondsten, zoals het afstoffen van het textiel en het gladstrijken van kreuken. Tot slot bewaar ik het textiel in micro-geperforeerde zakjes, geschikt om de vondsten op de site te bewaren.

Ik eindig deze week bij de opgraving met gedachtes over hoe we de studie van het textiel het beste kunnen voortzetten en welke verbeteringen moeten worden aangebracht aan het opslagsysteem voor de voorwerpen.

Digging diary

Week 1 (14-16 september 2022): opening van de site

Door Lara Weiss en Daniel Soliman

In 2020, 2021 en het voorjaar van 2022 werden de Leiden-Turijn-opgravingen in Sakkara afgelast vanwege de reisbeperkingen als gevolg van de aanhoudende covid-pandemie. We zijn daarom erg blij dat we dit najaar eindelijk ons werk kunnen voortzetten. De missie zal plaatsvinden van 14 september tot 27 oktober. We zijn van plan de opgraving te voltooien van het kleine monumentale graf uit het Nieuwe Rijk, in 2019 voor het eerst blootgelegd in het gebied ten noorden van het graf van Maya. We willen meer te weten te komen over de oorspronkelijke eigenaar van het graf en over de latere begravingen in deze ruimte. Naast onze gebruikelijke doelen hebben we nog enkele andere spannende projecten op stapel staan die in de komende Digging diary’s bekend gemaakt zullen worden.

Het vertrek uit Amsterdam was door de lange wachttijd op Schiphol op dinsdag 13 september (bijna vier uur!) nogal een opgave, maar uiteindelijk waren we blij dat we met slechts een beetje vertraging richting Caïro konden vertrekken. Caïro begroette ons met een warm briesje van bijna 28 graden om elf uur ‘s avonds, en we waren blij om Moshir Tawfik eindelijk weer te zien, de vriendelijke chauffeur die al tientallen jaren voor het Nederlands-Vlaams Instituut in Caïro (NVIC) werkt. Daniel ging door naar zijn familie, terwijl Lara in het NVIC overnachtte, samen met onze Italiaanse collega’s van het Museo Egizio: opgravingshoofd, Christian Greco, fotograaf van de missie, Nicola Dell’Aquila en Valentina Turina, de textielrestaurator van het Museo Egizio die de gevonden linnen fragmenten in detail zal bestuderen. De rest van het team komt vrijdag aan en het werk zal beginnen op zondag, de eerste dag van de Islamitische werkweek waarin de vrijdag vrij is.

Ons eerste doel voor aanvang van de opgraving was het afronden van alle administratieve zaken en het openen van de site in Sakkara, bijvoorbeeld het openen van de opslagruimtes die we in 2019 verzegeld hebben achtergelaten. Dit is een officiële procedure waarbij een comité van beambten uit Sakkara van het Ministerie van Toerisme en Oudheden (MoTA) aanwezig is, die samen met de opgravingsleiders, Christian en Lara, de staat van de opgravingssite inspecteren. De opgravingsleiders en het comité maken bovendien plannen voor het komende seizoen, zoals het aannemen van de werkkrachten, het vaststellen van salarissen, en het bepalen of en waar restauratie urgent is.

Op 14 september leverden we ‘s ochtends eerst een grote Nederlandse kaas af bij de directeur van het NVIC, Rudolf de Jong. Vervolgens begroetten we iedereen en gingen we naar Giza, waar we ons contract ondertekenden in het MoTA-kantoor voor buitenlandse missies. Secretaris-generaal van de Egyptische oudheidkundige dienst, Dr. Mostafa Waziri, en de Vaste Commissie waren zo vriendelijk al onze plannen voor dit seizoen goed te keuren, op de bestudering van de ondergrondse kamers van het graf uit de 2e dynastie onder de tombe van Meryneith uit het Nieuwe Rijk na. Dit onderzoek wordt uitgesteld tot een andere keer.

Van Giza reden we naar Sakkara om de (algemeen) directeuren van Sakkara, Dr Mohammed Yousef en Dr Sabry Farag, te zien, evenals vele andere Egyptische collega’s en oude vrienden zoals Salah el-Deen Hasabalaa. Hij helpt ons met de dagelijkse gang van zaken zoals het aantrekken van de werkkrachten en het doen van boodschappen, en is ook verantwoordelijk voor de opslag van onze uitrusting. Natuurlijk kunnen veel dingen zoals boeken, lampen en tafels niet elk jaar heen en weer reizen, en daarom is het geweldig om ze in Egypte op te slaan. We ontmoetten ook onze gebruikelijke rais, Mohamed Fawzy, de opzichter van de werkkrachten, en verschillende andere Sakkara-vrienden zoals Assam Rashed en Mohamed Ibrahim, en last but not least het hoofd van onze huishoudelijke staf en chef-kok van het opgravingshuis, Atef Sayed Ramadan. Hij serveerde ons een lekkere lunch nadat we hadden uitgepakt en geïnstalleerd waren.

De volgende ochtend, op 15 september, gingen we rond 8 uur naar de opgravingssite om herenigd te worden met het opgravingsgebied dat we zo lang moesten missen. We waren erg blij dat we de graven in goede staat terugzagen. Toch is het duidelijk dat de klimaatverandering ook Egypte treft, en drie seizoenen van zware regenval hebben ervoor gezorgd dat sommige van onze gerestaureerde kapelmuren beginnen te eroderen. Beambten van het MoTA openden de opslagplaatsen en nu is de site klaar voor het werk van de missie. Daarna bezochten we Dr. Mohammed Yousef en Dr. Sabry Farag bij hun lopende opgraving van de begraafplaats van het Bubasteion, bekend van de recente Netflix documentaire. Na een aangenaam gesprek gingen we naar ons opgravingshuis om te lunchen. Morgen zullen de opgravingsleiders, Lara en Christian, Egypte verlaten voor andere verplichtingen, maar onze collega’s Ali, Alessandro, Barbara, Lyla en Simone zullen spoedig aankomen om zich bij het team te voegen. Zondag beginnen we dan eindelijk met de werkzaamheden in het veld.

Natuurlijk zullen we jullie op de hoogte houden van onze bevindingen en activiteiten, dus blijf ons vooral volgen!