Te midden van de Romeinse keizerportretten in het Rijksmuseum van Oudheden prijkt sinds kort een nieuw gezicht: het marmeren portret van keizer Severus Alexander. Het gaat om een recente, toevallige ontdekking, die werd gedaan in het Museum Tétar van Elven in Delft.

Ontdekking

De levensgrote portretkop werd in 2019 tijdens een bezoek aan het Museum Tétar van Elven opgemerkt door dr. Dé Steures, klassiek archeoloog en voormalig docent Klassieke Talen. De kop stond opgesteld tussen vele schilderijen en vitrines, maar Steures vermoedde dat het wel eens een authentiek exemplaar uit de oudheid zou kunnen zijn. Hij maakte er een foto van en stuurde die naar sculptuurkenner prof. dr. Eric Moormann, emeritus hoogleraar klassieke archeologie aan de Radboud Universiteit. Deze bevestigde het vermoeden.

Keizer Severus Alexander

De mannenkop bleek een Romeins keizerportret van keizer Severus Alexander te zijn. Hij was van Syrische komaf en regeerde van 222 tot 235 na Chr. Het portret laat Severus Alexander zien als een jongeman. Hij is te herkennen aan zijn typerende haardracht (naar rechts vallende kort geknipte lokken op het voorhoofd), vlassige snorretje en de dito bakkebaarden.

In langdurig bruikleen

Na de ontdekking besloten het Museum Tétar van Elven en het Rijksmuseum van Oudheden om het keizerportret voortaan een prominente plek te geven in de Romeinse zalen van het museum in Leiden, als langdurig bruikleen van het Delftse museum. Zodoende is Severus Alexander nu te bewonderen op de eerste verdieping in Leiden, tussen de andere Romeinse keizers.

De weg naar Delft

De ontdekking van een ‘nieuw’ keizerportret is bijzonder, al zijn er van Severus Alexander meerdere portretten bewaard gebleven. Van hem waren tot nog toe dertig andere exemplaren bekend. Waar dit portret oorspronkelijk vandaan komt, is niet te achterhalen. Het is niet waarschijnlijk dat het in Nederland is opgegraven. Deze keizer is nooit in de Lage Landen geweest en er worden hier bij opgravingen slechts zelden keizerportretten gevonden. Wel is bekend dat de kop al tijdens de opening van het museum in 1927 in de Delftse collectie was. Wellicht heeft Tétar van Elven het keizerportret gekocht tijdens de Grand Tour-reis die hij rond 1880 maakte naar Egypte, Griekenland en Italië.

Museum Tétar van Elven

Het Museum Tétar van Elven is een zestiende-eeuws woonhuis in Delft. Van 1864 tot 1894 werd het bewoond door kunstschilder en verzamelaar Paul Tétar van Elven. Hij had geen erfgenamen en zijn huis dient sinds 1927 als museum voor zijn grote kunstcollectie.

Artikel

Over het onderzoek naar de portretkop schreef Eric Moormann met Sam Heijnen het artikel A portrait head of Severus Alexander in Delft, in de Archäologischer Anzeiger 2020.1 (2020), pag. 163-170.