Een vuurstenen Neanderthalerwerktuig dat is vastgezet in een soort lijm blijkt een wetenschappelijke topvondst te zijn. Onderzoek door een Nederlands team van wetenschappers heeft aangetoond dat het vuursteen is aangevuld met pek van een berkenboom. Deze ‘Neanderthalerlijm’ werd 50.000 jaar geleden door Neanderthalers gewonnen uit berkenbast met behulp van complexe technieken. De pek werd waarschijnlijk gebruikt als lijm, of voor betere houvast.

• Het vuurstenen werktuig met Neanderthalerlijm is tot en met maandag 3 februari 2020 te zien in een vitrine in de centrale hal van het Rijksmuseum van Oudheden.
• In de zomer van 2021 krijgt het object een plaats in een tentoonstelling over archeologie uit de Noordzee.

Basale kennis van ‘scheikunde’

Een radiokoolstofdatering van de teerachtige substantie op het werktuig leverde een ouderdom op van 50.000 jaar. Het voorwerp dateert daarmee van vóór de aanwezigheid van moderne mensen in Europa en moet gemaakt en gebruikt zijn door Neanderthalers. Uit berkenbast kan op verschillende manieren pek worden gehaald. Daarbij is een basale kennis van ‘scheikunde’ nodig om meerdere voorbereidingen en handelingen in de juiste volgorde uit te voeren. CT-scans van de pek en een chemische analyse laten zien dat hier een complexe techniek is gebruikt, met verhitting in een soort oven. Dat betekent dat Neanderthalers structureel veel tijd en energie investeerden in het maken van samengestelde werktuigen.

Neanderthalers op de Noordzee-laagvlakte

Het werktuig werd in 2016 door een amateur-archeoloog gevonden op het strand van de Zandmotor bij Den Haag. Het is afkomstig van de bodem van de Noordzee. Die was tijdens de IJstijd een bewoonde laagvlakte, waar Neanderthalers leefden onder vaak barre omstandigheden. Door gebruik te maken van hoogwaardige kennis en complexe technieken voor het maken van werktuigen konden ze ontberingen als kou en voedseltekorten beter het hoofd bieden.

Zeldzame vondst in Europa

De vondst is onlangs gepubliceerd in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Het onderstreept het grote belang van de verdronken Noordzeelandschappen voor de vroege geschiedenis van Nederland. In heel Europa zijn slechts twee andere vindplaatsen bekend van werktuigen met berkenpek: Königsaue in Duitsland en Campitello in Italië. De pekresten uit Campitello zijn met 200.000 jaar het oudst. De pek blijkt bij alle drie de vindplaatsen op een vergelijkbare manier geproduceerd te zijn.

Onderzoeksteam | Het onderzoek aan de vondst is verricht door een team archeologen en geologen van Stichting Stone, Universiteit Leiden, Technische Universiteit Delft, Universiteit Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijksmuseum van Oudheden en Werkgroep Steentijd Noordzee.