Hekate
Hekate was de godin van de onderwereld en heerste over het rijk der geesten. Zij kon zielen laten terugkeren naar de aarde om mensen te kwellen met nachtmerries, epilepsie en waanzin.
Angstaanjagende godin
Hekate roofde de zielen van overledenen op begraafplaatsen en langs (driesprongen van) wegen, overviel onschuldige slachtoffers, die zij als een vampier leegzoog en van wie zij het vlees liet verteren. Haar bijnamen, overgeleverd in een antieke hymne, waren onder andere bloeddrinkster, hartenverslindster en vleeseter. Kortom: een angstaanjagende godin.
Offers en standbeelden
In de belevingswereld rond Hekate gaan tal van elementen schuil van het volksgeloof in spoken en demonen. Toch werd zij vereerd, oorspronkelijk in het zuidoostelijk deel van Klein-Azië (nu Turkije). Er werden haar veel offers gebracht (zwarte honden!) en standbeelden aan haar gewijd, vooral om haar gunstig te stemmen in de hoop dat zij haar activiteiten zou staken. Standbeelden van Hekate beschermden de vestingmuren en huizen in de stad.
Hekate Triformis
De Griekse beeldhouwer Alkamenes maakte rond 420 v. Chr. een standbeeld van Hekate in opdracht van de stad Athene. Het werd opgesteld bij de Propylaeën (voorpoorten) van de Akropolis. Deze Hekate Triformis bestond uit drie vrouwenfiguren die met de ruggen tegen elkaar waren geplaatst. Op hun hoofd droegen zij de kalathos, de korenmaat die verwijst naar de onderwereld en de vruchtbare bodem waaruit het graan opschiet. Fakkels, slangen, dolken en sleutels waren de attributen van de vrouwen.
Kopie uit de oudheid
Het zogeheten Hekateion, de beeldengroep van Hekate in het Rijksmuseum van Oudheden, is een kopie van Alkamenes’ Griekse origineel. Het standbeeld is vervaardigd in de Romeinse keizertijd, waarschijnlijk in de 1ste eeuw na Chr., en laat ons eveneens drie vrouwenfiguren zien. Ze zijn geplaatst op een onregelmatig gevormde plint, met in het hart een eenvoudige zuil, waar ze met hun rug tegenaan leunen.
Kleding en granaatappel
De godinnen dragen een dun onderkleed met daarover een mantel zonder mouwen, die onder de borst gegord is. De overslag heeft een ietwat stijve archaïsche plooival. Op de buik zijn de plooien kort; ze worden langer naar de dijen toe. Bij alle figuren hangt de rechterarm naar beneden. Twee figuren hebben de linkerarm voor de borst geslagen en houden een granaatappel tussen duim en wijsvinger.
Drievoud
Waarom Hekate hier drievoudig is weergegeven weten we niet precies. Misschien is het een verwijzing naar een driesprong, een plek waar Hekate werd vereerd en waar vaak beelden van haar stonden opgesteld. Het zou ook te maken kunnen hebben met de drie elementen in het menselijk bestaan die Hekate in haar greep hield: geboorte, gezondheid en dood. Een andere mogelijkheid is dat de drievoudigheid verwijst naar de drie rijken waar Hekates almacht zich bij uitstek liet gelden: de hemel, de aarde en de zee.
Peter Paul Rubens
Overigens heeft de beeldengroep van het Rijksmuseum van Oudheden ooit deel uitgemaakt van de collectie van de Antwerpse schilder Peter Paul Rubens (1577-1640.) In de Hermitage in St. Petersburg hangt een portret van hem en zijn zoontje Albert met op de achtergrond deze beeldengroep van Hekate. Door toedoen van de achttiende-eeuwse verzamelaar Gerard van Papenbroek belandde het stuk uiteindelijk in het Rijksmuseum van Oudheden.
