Een herme was een godenbeeld in de vorm van een vierkante pijler met een portret van de god Hermes. Het waren ‘hermeszuilen’ die tegen het einde van de 6de eeuw v. Chr. in Attica als richtingborden langs de wegen stonden. Bij de schouders staken er twee dwarsbalken uit, als waren het armen. Halverwege was een forse fallus in erectie afgebeeld. De hermeszuilen (hermen) waren precies tussen de Attische dorpen en het centrum van de stad Athene geplaatst door Hipparchus, een zoon van de Atheense machthebber Pisistratus. Op de hermen stonden teksten als: ‘Gaat heen en overdenk het goede.’

God die reizigers beschermde

Hermes was de god die reizigers beschermde. Langs de Griekse weggetjes lagen ‘hermesheuvels’ van steentjes die passerende reizigers hadden achtergelaten. Deze heuveltjes fungeerden als richtingaanwijzer. Mogelijk waren de hermeszuilen de opvolgers van deze primitieve heuveltjes. De opgerichte fallus is een bekend kwaad afwerend symbool van viriliteit.

Populaire zuilen

In Athene werden de zuilen populair, en op bijna elk kruispunt werd zo’n beschermende grenspaal neergezet, ook bij stadspoorten, sportscholen, theaters en woonhuizen. Het centrum van de stad, de Akropolis, werd beveiligd door een grote herme in de Propylaeën, het gebouw bij de poort van deze burcht. Deze Hermes Propylaios was een creatie van de beeldhouwer Alcamenes. Hij leefde in de tweede helft van de 5de eeuw v. Chr. In latere eeuwen verschenen er ook hermen met het portret van andere goden en van beroemde mensen. Ze sierden tuinen of dienden als decoratie in bibliotheken met portretten van bijvoorbeeld dichters, historici en filosofen.

Ouderdom tegenover jeugd

Ook de dubbelherme kwam voor: een zuil met twee portretkoppen die een tegenstelling lieten zien, bijvoorbeeld een dubbelbeeld van een Griekse en een Romeinse filosoof, een dichter en een prozaschrijver, een sater en een maenade (nimf), een god en een godin. Zo’n dubbelherme is hier weergegeven met een uitbeelding van de ouderdom tegenover de jeugd. Aan de ene kant zien we de oude Silenus, volgeling van de wijngod Bacchus. Hij is kaal, heeft een platte neus, ingevallen wangen en een baard. De blik in zijn ogen duidt op de wijsheid die hij in pacht heeft. Daartegenover zien we een jonge, levenslustige sater, lachend met wijd opengesperde ogen, vol van het zelfvertrouwen dat eigen is aan de jeugd.

• Kijk voor (meer) afbeeldingen in de collectiezoeker op deze website