De indrukwekkende kop op de eerste afbeelding hoorde bij een kolossaal beeld van Dionysus, de Griekse god van de wijn. De jonge baardloze god heeft een geëxalteerde gezichtsuitdrukking. Zijn haren worden bijeengehouden door een band, waaronder bij de rechterslaap druiven zijn te zien. De stijl waarin het stuk is gemaakt – wilde haren, extatische blik, open mond, uitpuilende ogen – wijst op de Hellenistische periode (3e-2e eeuw v.Chr.).

Pergameense stijl

De kop is afkomstig uit een tempel in de antieke stad Teos, in de buurt van het huidige Izmir in Turkije. Daar werd door keizer Hadrianus (2de eeuw na Chr.) een Hellenistisch, verloren gegaan cultusbeeld van Dionysus hersteld. Van dit gerestaureerde beeld is deze kop afkomstig. Het beeld van Dionysus is gemaakt in de zogenoemde Pergameense stijl, genoemd naar het noordelijker gelegen Pergamon. Deze beeldhouwstijl wordt gekenmerkt door grote figuren met flinke spierpartijen die als het ware lijken te zijn opgepompt. Er was veel oog voor details, en in de figuren zat veel actie. In dezelfde Hellenistische periode begonnen beeldhouwers zich ook toe te leggen op het uitbeelden van figuren met diepe emoties, zoals pijn en doodsstrijd.

Romeinse Bacchus

Op de andere afbeelding zien we dezelfde wijngod, maar dan in een veel rustiger pose. Het beeld dateert uit de Romeinse periode, toen de god onder de naam Bacchus werd vereerd. We zien een mooie jongeman met een grote krans van wijnbladeren op het hoofd. Hij verkeert in beschonken toestand en wordt ondersteund door een sater, een van zijn volgelingen. In zijn opgeheven rechterhand houdt Bacchus een druiventros. De emotie van de Griekse Dionysus-kop is in het Romeinse Bacchus-beeld ver te zoeken.

Kleurrijke mythologische verhalen

Over de wijngod doen kleurrijke mythologische verhalen de ronde. Hij zou zijn geboren uit het dijbeen van zijn vader, de oppergod Zeus. Hij groeide op in een afgelegen streek om uit handen van zijn jaloerse stiefmoeder Hera te blijven. Toen hij volwassen was, keerde hij terug naar Griekenland om zijn cultus te verbreiden: het planten van wijnstokken en het maken van wijn. Zijn verbondenheid met deze cultus zien we terug in de druiven en wijnbladeren waarmee hij altijd wordt uitgebeeld.

God van de extase

Dionysus is de god van de extase, opgeroepen door het gebruik van wijn. Bovendien is hij verbonden met de cultus voor de doden. Op marmeren sarcofagen zie je vaak Dionysische scènes afgebeeld. In de oudheid werd het maken van wijn – het vertrappen van de druiven die vervolgens als wijn ‘herrijzen’ – als een metafoor gezien voor de mens die na zijn dood wordt herboren in een gelukzalig hiernamaals.

Wijnfeesten

Voor de Grieken en de Romeinen was Dionysus (of Bacchus) een belangrijke god die met verschillende festivals werd vereerd. Daarbij werd vaak veel wijn gedronken. Bij de Romeinen liepen de Bacchanalia, de geheime wijnfeesten, zozeer uit de hand, dat ze in de 2de eeuw v. Chr. in heel Italië werden verboden.

• Kijk voor (meer) afbeeldingen in de collectiezoeker op deze website