In de Hellenistische periode (330-30 v. Chr.) kwam de glaskunst op verschillende plaatsen tot grote bloei. Het was het tijdvak van de verovering van grote delen van het Nabije Oosten en Egypte door Alexander de Grote tot de verovering van deze gebieden door de Romeinen (circa 30 v. Chr.).

Glasproductie

In Mesopotamië was er in deze periode geen glasproductie van enige betekenis meer, maar wel langs de Syrisch-Palestijnse kust, op het eiland Rhodos en waarschijnlijk ook op Cyprus. Alexandrië, de door Alexander de Grote in 332 v. Chr. gestichte stad in de delta van de Nijl, groeide in dat tijdvak uit tot een belangrijk glasproductiecentrum. Egypte bereikte de top op het gebied van de glaskunst, en tegen het einde van de 2de eeuw v. Chr. werden er vanuit dit land zelfs glasateliers gevestigd in Italië, eerst in het zuidelijk gelegen Campanië en later in Rome en Noord-Italië.

Vormgeperst glas

Behalve zandkernglas werd er veel vormgeperst glas gemaakt, een techniek die al in de 6de eeuw v. Chr. werd toegepast maar pas tot bloei kwam in de Hellenistische periode en producten opleverde met open vormen, zoals borden, schalen en kommen. Het belangrijkste product van de glasindustrie in het Syrisch-Palestijnse kustgebied waren halfbolvormige (hemisferische) of parabolische vormgeperste kommen van kleurloos, blauwgroen, purper- of amberkleurig, dus monochroom glas. Ze werden glanzend gepolijst en voorzien van ingeslepen, rondom lopende groeven op de bodem en langs de rand. Ze worden gedateerd tussen 150 en 50 v. Chr. De monochrome kom op de tweede afbeelding is parabolisch van vorm en voorzien van groeven aan de buitenkant, zowel op de bodem als op de rand. Het voorwerp is aangekocht in de kunsthandel en zou afkomstig zijn uit Syrië.

Glazen drinkservies

De kommen zijn van grote historische betekenis omdat ze de vroegste vorm van het glazen drinkservies vertegenwoordigen. In graven bij Canosa, het antieke Canusium in Zuid-Italië, zijn veel complete exemplaren gevonden. Ze waren eigendom van lieden uit de bovenlaag van de bevolking. Op Tell Anata in het Syrisch-Palestijnse kustgebied zijn echter ook veel glasscherven van deze kommen tevoorschijn gekomen, wat erop duidt dat de kommen hier voor velen bereikbaar waren.

Meerkleurig

Wat vorm en afwerking betreft sluit een andere serie kommen hierbij aan. Het zijn halfbolvormige of parabolische kommen die vormgeperst zijn en daarna glanzend gepolijst. Ze zijn alleen niet monochroom, maar polychroom, dus meerkleurig. Bovendien zijn ze uitgevoerd in een mozaïektechniek. Het is niet bekend waar ze zijn gemaakt. De meeste exemplaren zijn afkomstig uit de kunsthandel. Ze worden eveneens gedateerd tussen 150 en 50 v. Chr.

Millefiori-kommen

Op de eerste afbeelding zien we een voorbeeld van zo’n polychrome kom met een patroon van veelkleurige bloemetjes en hier en daar een monochroom glazen blokje ertussen. De rand van monochrome glasdraad is er naderhand op aangebracht om het voorwerp mooi glad af te werken. Vanwege het bloemetjespatroon worden dergelijke kommen ook wel millefiori-kommen genoemd. Millefiori is Italiaans voor ‘duizend bloemen’. De term kwam in zwang toen vijftiende-eeuwse Venetiaanse glasblazers imitaties gingen maken van de eerste antieke exemplaren die toen waren opgegraven. De afgebeelde kom is in 1929 aangekocht op een veiling in Berlijn.

• Kijk voor (meer) afbeeldingen in de collectiezoeker op deze website