Offerkapel van hoge ambtenaar
Uit inscripties weten we dat hoge ambtenaren tijdens het Oude Rijk (2543-2120 v.Chr.) voor bewezen diensten door hun koning werden beloond met een mastaba – Arabisch voor ‘bank’ -, een rechthoekig grafmonument. Niet alleen het graf zelf – ‘het huis voor de eeuwigheid’, zoals de Egyptenaren het noemden – maar ook de grafuitrusting, de steen voor sarcofagen of beelden werden soms deels door de koning geschonken. Mastabas beschikken in de meeste gevallen over een aantal kapellen waarin voedsel en drank werden geofferd voor de overledene.
Offerkapel van Hetepherachty
Het Rijksmuseum van Oudheden heeft een complete mastaba-kapel uit de 5de dynastie (ca. 2400 v.Chr.) in bezit. Het is de offerkapel uit de mastaba van de hoge ambtenaar Hetepherachty. De mastaba, die in de negentiende eeuw werd opgegraven in Sakkara, zo’n 30 kilometer zuidwestelijk van Caïro, was 25 meter lang, 13 meter breed en 5 meter hoog. Behalve de offerkapel was er in het graf nog een tweede ruimte uitgespaard: een tien meter diepe schacht die vanaf het dak naar een in de rotsbodem uitgehakte grafkamer leidde. De offerkapel had een schijndeur en was de enige toegankelijke ruimte.
Scènes op de wanden
De kapel was oorspronkelijk 4,75 meter lang en 1,60 meter breed, maar is in het museum iets ruimer opgesteld. De kalkstenen wanden zijn bedekt met scènes uit het dagelijks leven van Hetepherachty, maar laten ook episoden uit het begrafenisritueel zien. De kleuren waarmee de reliëfs waren beschilderd, zijn nog goeddeels intact. De voorstellingen vallen op door hun meesterlijke compositie en fijne details. Het hoofdthema van de afbeeldingen is de voedselvoorziening waardoor op magische wijze het voortbestaan van de grafeigenaar in het hiernamaals moest worden verzekerd. Op de linker kapelwand zijn voorstellingen te zien die met de landbouw te maken hebben. Op de rechterwand, die op het noorden is georiënteerd, zien we het leven en het werk in de Nijldelta: veeteelt, vogel- en visvangst en de fabricage en het gebruik van boten van papyrus.
Hetepherachty in een boot
Op de derde afbeelding is Hetepherachty op groot formaat afgebeeld. Hij staat op een boot, samen met zijn oudste zoon Nianchptah, die twee keer is afgebeeld. De boot vaart dwars door een papyrusmoeras, waar het krioelt van het leven: vogels, insecten, een paniek zaaiende kat die het op een nest reigerkuikens heeft gemunt, waterdieren en veel vissen. Hetepherachty heeft met een speer twee grote vissen uit het water gehaald. Om hem niet te laten bukken – waardoor hij volgens de Egyptische magie aan kwaadaardige krachten zou worden blootgesteld – heeft de kunstenaar het water met de loodzware vissen naar boven laten komen. Op dezelfde wand is ook een kudde antilopen te zien.
Schijndeur
Een stèle-schijndeur vormt de achterwand van de kapel. Via deze deur kon de dode langs magische weg de kapel betreden om offers te ontvangen. De deurposten zijn bedekt met hiërogliefen. In deze inscripties staan de naam en titels van Hetepherachty vermeld. Behalve ‘rechter’ was hij onder andere ‘oudste in de hal’, ‘Priester van de godin Mat’ en ‘Priester van de Piramidetempel van farao Neferirkare’.
Inscripties bij de ingang
Aan weerszijden van de ingang van de kapel staan inscripties. In een van deze teksten, in mooie verzonken hiërogliefen, zegt Hetepherachty: “Ik heb dit graf in het westelijk district gemaakt op een reine plaats waar zich nog niemands graf bevond, opdat het bezit van de eerder gestorvene werd gespaard. Ieder die dit graf zal betreden in onreine staat en het schade toebrengt, zal daarom voor mij worden berecht door de grote god. Ik kon dit graf maken omdat ik geëerd werd door de farao die mij een sarcofaag liet brengen.” En: “De werklieden die eraan hebben gewerkt, waren er God zeer dankbaar voor. Zij verrichtten hun taak voor brood, bier, textiel, olie en koren. Niemand van hen werd tot het werk gedwongen. God bemint immers de rechtvaardigheid.”
