De kist van het mummiemeisje
Het Rijksmuseum van Oudheden liet eind vorige eeuw zien hoe je een bijna negentienhonderd jaar oude mummie met moderne hulpmiddelen als het ware tot leven kunt wekken. Dat gebeurde met het mummiemeisje Sensaos, dat in het jaar 109 na Chr. op zestienjarige leeftijd was overleden. Met behulp van een CT-scan, een 3D-printer en andere technieken werd haar gezicht compleet gereconstrueerd. In 1998 wijdde het museum een tentoonstelling aan haar: Sensaos: oog in oog met het meisje in de mummie. Zo kon iedereen zien hoe het meisje er mogelijk uitzag kort voordat ze stierf.
Vondst in de negentiende eeuw
Het museum heeft de mummie, haar mummiekist en een papyrus van Sensaos in bezit. Ze zijn afkomstig van een groot familiegraf uit de Romeinse tijd op een afgelegen plek in het Thebaanse gebergte langs de Nijl in zuidelijk Egypte. In 1820 ontdekten grafrovers daar in drie beschilderde vertrekken enkele niet gekiste mummies en veertien mummiekisten. Bij deze vondst speelde de Piemontese reiziger Antonio Lebolo een belangrijke rol. Vermoedelijk heeft hij zijn landgenoot Bernardino Drovetti ingeschakeld, toentertijd de ongekroonde koning van de Thebaanse handel in oudheden, die de buit via westerse diplomaten in Alexandrië en reizigers-verzamelaars verdeelde. Zo kwamen de mummies en kisten van één Romeinse familie in verschillende musea terecht: in Berlijn, Florence, Leiden, Londen, Parijs en Turijn.
Uit een hergebruikt graf
De herkomst was inmiddels vergeten, maar die werd in 1938 weer achterhaald toen een Hongaars team de begrafenisresten van een ambtenaar uit de tijd van farao Ramses II (1300-1213 v.Chr.) op dezelfde plek naar boven haalde. De archeologen ontdekten dat het graf keer op keer door latere generaties was gebruikt. De vondst van een mummie uit de Romeinse tijd in combinatie met de ingegrifte handtekening van de eerdergenoemde Lebolo op het plafond van een onderaardse gang sterkte hen in de overtuiging dat hetzelfde graf in 1820 was geopend.
Naam op de kist
De naam van het zestienjarige mummiemeisje staat in Griekse letters op haar kist vermeld: Sensaos, de dochter van Soter Cornelius, wier moeder Cleopatra was (ook wel Candace genoemd, de dochter van Ammonios, en niet te verwarren met de beroemde Egyptische koningin), is gestorven op de leeftijd van zestien jaar, twee maanden en negen dagen. De kist van vader Soter heeft een plaats gevonden in het British Museum. Op die kist staat dat hij gouverneur van Thebe was. Met zijn Griekse naam behoorde hij tot de kleine buitenlandse bovenlaag die in deze periode Egypte namens de Romeinse keizers bestuurde. Het Griekse vernisje waarmee de familie als het ware was bedekt, was maar heel dun: alle familieleden lieten zich op zuiver Egyptische wijze mummificeren en begraven.
Kist symboliseert hemelgewelf
De kist van Sensaos – haar naam is de vergriekste vorm van het Egyptische Tasjeritdjedhor – laat wat het type betreft een mengstijl van Egyptische tradities zien die bij elkaar duizenden jaren bestrijken. De kist is rechthoekig, heeft een bol deksel en hoekposten, en is qua stijl terug te voeren op de stenen sarcofagen van het Oude Rijk (2543-2120 v.Chr.). In de Derde Tussenperiode (1076-723 v.Chr.) werd deze kistvorm nieuw leven ingeblazen door de zogenoemde Montoepriesters. De kist symboliseert het hemelgewelf dat volgens oud-Egyptische opvattingen met steunen op vier hoeken van de wereld rust. Op de lange zijwanden van de kist staan voorstellingen van de zonnebark die wordt voortgesleept door vier jakhalzen en bij zonsopkomst wordt begroet door de dode in gezelschap van aanbiddende mantelbavianen. Aan hoofd- en voeteneinde zien we respectievelijk een scène over de reiniging van Sensaos door de goden Horus en Thot en een gevleugelde scarabee (heilige mestkever) met twee liggende jakhalzen.
Versiering en tekens op de kist
Op het hoofdeinde zien we een los aangebrachte kroonlijst met gevleugelde zonneschijven en een ureusfries (een ureausslang is de heilige cobra). Op de buitenkant van het deksel is langs de onderrand een fries van levens- en machtstekens te zien. Aan de linkerkant zien we de ba, de ziel van Sensaos die een offer brengt aan de tronende Re-Horachty, en de balseming van haar mummie door de god Anoebis. Op de rechterhelft van het deksel wordt haar hart gewogen dat moest lichter zijn dan een struisvogelveer; anders werd ze niet tot het hiernamaals toegelaten.
Binnenkant van kist en deksel
De kist van Sensaos kan worden geopend door de hele huif van de vlakke bodemplaat te tillen. Op de bodem staat een afbeelding van de dode in een rijk beschilderd gewaad en met sandalen aan de voeten. De binnenkant van het deksel toont in dezelfde stijl een fraaie weergave van de hemelgodin Noet. Aan weerskanten van haar benen staan de tekens van de dierenriem afgebeeld. Op de binnenkant van elke zijwand zien we een reeks van twaalf staande figuren met een zonneschijf op het hoofd, zonder twijfel een aanduiding van de uren van dag en nacht. Aan het hoofdeinde is een valkfiguur van de opkomende zon aangebracht, aan het voeteneinde ligt de zogeheten Apis-stier.
