Het oudste wiel
Waar het oudste wiel vandaan komt, zal misschien nog wel lang een raadsel blijven. Nederlandse archeologen dachten jarenlang dat de oudste wielen ter wereld – 2600 jaar v. Chr. – uit ons land afkomstig waren. Maar die droom werd ruw verstoord door de vondst van een ouder wiel in Zwitserland.
Oudste wiel ter wereld: Slovenië
Het tot nu toe oudste wiel ter wereld zou zijn gevonden in Slovenië, in een moerasgebied ten zuiden van Ljubljana. Archeologen omschrijven het voorwerp als een essenhouten wiel dat ze dateren tussen 3500 en 3250 v. Chr. Het is 5 cm dik en heeft een diameter van 72 centimeter. Verondersteld wordt dat het wiel onderdeel was van een tweewielige handkar en met houten wiggen vastzat aan een 124 centimeter lange eikenhouten as die op dezelfde plek werd aangetroffen.
Oorsprong
Over de oudste wielen ter wereld bestaan verschillende theorieën. Sommige archeologen menen dat het wiel vanuit het Midden-Oosten in Europa terecht is gekomen. Anderen zetten daar een vraagteken bij. Archeologische vondsten op verschillende plekken in Europa, onder andere in Duitsland en Polen, zouden erop wijzen dat het wiel hier al in het vierde millennium v. Chr. werd gebruikt.
Drenthe en Overijssel
De oudste wielen die in Nederland zijn gevonden, zijn afkomstig uit het late neolithicum, zo’n 2600 jaar v. Chr. De meeste zijn aangetroffen in de grote veengebieden van Drenthe en Overijssel. Het zijn grote schijfvormige houten wielen met een diameter van ongeveer 90 centimeter. De naaf waarin de as past, heeft meestal een verdikking. Dat is goed te zien bij het hier afgebeelde exemplaar, dat is gevonden op het landgoed De Eese bij Steenwijk.
Transport in de nieuwe steentijd
De wielen vormen een aanwijzing dat transport een belangrijke factor was in de economie van de nieuwe steentijd. Uit die tijd kennen we ook de oudste wegen, waarvan de houten wegen in de venen, met name in Drenthe, het meest in het oog springen. Dit soort wegen werd destijds aangelegd om veilig te kunnen oversteken tussen de droge zandgronden. Soms konden archeologen later reconstrueren hoe deze wegen liepen. De ligging van grafheuvels langs één rechte lijn vormt daarvoor een goede aanwijzing. De heuvels zullen als herkenningsteken hebben gefungeerd, een soort ANWB-bord voor de prehistorische reiziger. De wagens werd voortgetrokken door ossen. Het paard kwam als trekdier pas in de ijzertijd algemeen in gebruik.
Geen afdankertjes
Opmerkelijk is dat de meeste gevonden wielen nooit zijn gebruikt. Sommige zijn zelfs nooit afgemaakt. Daarom worden deze veenvondsten niet beschouwd als afgedankte wagenwielen, maar als een voorwerp met een speciale betekenis, al is niet duidelijk wat die betekenis precies is geweest.
