Het Rijksmuseum van Oudheden heeft een bijzondere collectie Koptische perkamentvellen, daterend uit ongeveer de 4de t/m 10de eeuw na Chr. De vellen zijn vaak de enige overblijfselen van deze oude boeken. Veelal bevatten ze tekstfragmenten zoals Bijbelteksten, psalmen en preken, maar ook een enkel testament is er tussen te vinden. Het gaat om zo’n 153 inventarisnummers, meest enkele vellen, een aantal dubbelbladen, en soms zelfs een (deel van) een katern. In 2021 hebben we vanuit de afdeling Restauratie deze collectie nader bekeken. Daar waar de conservator vaak meer naar de inhoudelijk kant van de teksten kijkt, bekijkt de restaurator de materiële kant van een object: het schadebeeld en de bewaaromstandigheden van de vellen.

Perkament en leer

De collectie perkamentvellen wordt net als de collectie papyrusvellen tussen twee glasplaten bewaard. Voor de papyrusvellen is dit een uitstekend oplossing gebleken, maar dit is niet het geval voor de perkamentvellen. Perkament is gemaakt van dierenhuid, maar moet niet verward worden met leer. Anders dan leer, dat wordt gelooid, is in het geval van perkament de dierenhuid  behandeld met kalk, en daarna opgespannen en gedroogd. Perkament heeft daarom een andere structuur en veroudering dan leer. Perkament reageert sterk op schommelingen in luchtvochtigheid en moet daarom bewegingsvrijheid hebben.

Oude reparaties

Vrijwel alle vellen hebben oude reparaties van scheuren en ontbrekende delen. Dit is grotendeels gedaan met papier végètal. Dit is een transparant papier dat in de 19de eeuw veel in het museum gebruikt is voor verschillende reparaties aan objecten. Interessant om te zien zijn de reparaties met hergebruikt al beschreven perkament, die waarschijnlijk uit de tijd van de perkamentvellen zelf stammen. Omdat perkament een duur materiaal was, werden perkamenten boeken niet weggegooid maar gewoon hergebruikten en opnieuw als reparatie- en verstevigingsmateriaal gebruikt in boeken. Dit noemen we maculatuur. In de collectie vinden we nog een derde reparatiemethode terug, namelijk gaten die gerepareerd zijn met naald en draad. Ook hier gaat het vaak om een contemporaine reparatie; dit soort reparaties werden al gedaan voordat de vellen beschreven waren.

Schade-inventarisatie

We hebben de afgelopen tijd een (schade)inventarisatie gemaakt van alle perkamenten vellen, en daarbij beschreven wat de huidige conditie is, welke oude reparatiematerialen aanwezig zijn, codes gegeven aan de ernst van de schade en de prioriteit per object bepaald. Daarnaast is ook een oplossing bedacht voor het veilig opbergen van de perkamenten vellen. De nieuwe manier van opbergen is in zuurvrije kartonnen mapjes, waardoor de vellen beter toegankelijk zullen zijn voor onderzoekers, het materiaal zal vrij kunnen bewegen, en minder plek innemen in het depot. Naar aanleiding van de inventarisatie is een projectvoorstel geschreven waarin we voor deze collectie inzichtelijk hebben gemaakt hoeveel tijd en geld er nodig is om alles te conserveren en te voorzien van een veilige en ruimtebesparende verpakking. Het project zal eind 2022 uitgevoerd worden door de restauratieafdeling.

• Voor meer informatie over de uitwerking van dit project, zie de blogpost van 23 januari 2023 Oude objecten in een nieuw jasje.