Samenwerking met Museo Egizio uit Turijn
Al sinds 1975 voert het Rijksmuseum van Oudheden in Sakkara een project uit, waarbij elk jaar een aantal weken wordt gegraven en onderzoek gedaan. In 2015 voegde het Museo Egizio uit Turijn zich als officiële partner bij het project. Het opgravingsteam staat onder leiding van de egyptologen van het Rijksmuseum van Oudheden, samen met dr. Christian Greco, directeur van het Museo Egizio in Turijn.
Opgravingscampagne 2023
In 2023 vindt het archeologisch onderzoek plaats van 19 februari t/m 23 maart.
- Kijk voor het de voortgang van de opgraving in 2023, de resultaten van de opgraving in 2022 en 2019, en ander nieuws bij de nieuwsberichten onderaan deze pagina.
Sakkara
Het moderne dorp Sakkara ligt zo’n dertig kilometer ten zuiden van Caïro. Aan de horizon ligt de bekende trappiramide van farao Djoser (ca. 2650 v.Chr.). De woestijn bij het dorp werd duizenden jaren lang gebruikt als de begraafplaats van de nabij gelegen stad Memphis. In deze begraafplaats werden eeuwen lang hoge Egyptische ambtenaren en leden van de koninklijke familie begraven. Het museum heeft toestemming van het Ministry of Tourism and Antiquities of Egypt om in een deel van het grafveld onderzoek te doen. Het stamt uit de periode van de farao’s Achnaton, Toetanchamon, Ay, Horemheb en Ramses I en II (1334-1212 v.Chr.). Het terrein is ook gebruikt voor begravingen in latere periodes van de Egyptische geschiedenis.
Grafkamers
De meeste graven die het museum in Sakkara heeft gevonden, hebben de vorm van een kleine tempel met daaronder een grafkelder of een complex van verschillende grafkamers. De muren van de grafkapellen zijn versierd met gebeeldhouwde reliëfs en kleurrijke muurschilderingen. Via diepe schachten zijn de onderliggende grafkamers te bereiken.
Het onderzoeksteam
Het internationale onderzoeksteam bestaat uit wetenschappelijke experts en medewerkers die verbonden zijn aan de twee musea en de Egyptische oudheidkundige dienst, en Egyptische collega’s die bij het archeologische graafwerk uitvoeren. Het team registreert alle vondsten, sporen en andere vondsten ter plaatse. Ze bestuderen en analyseren de resultaten achteraf uitgebreid en publiceren hun rapporten uiteindelijk in wetenschappelijke tijdschriften.
Partners onderzoeksproject
Het archeologisch onderzoeksproject in Sakkara is begonnen in 1975. Tot en met 1998 werkte het museum samen met de Egypt Exploration Society uit Londen. Ook de Universiteit Leiden (sinds 1999) en het Museo Archeologico uit Bologna (sinds 2011) zijn bij de opgraving betrokken. In 2015 voegde het Museo Egizio uit Turijn zich als officiële partner bij het project. Het project wordt medegefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en The Amarna Foundation.
Friends of Saqqara
U kunt de voortgang van de opgravingen in Sakkara ook volgen op de website van de Stichting Friends of Saqqara. U kunt dit project steunen door lid te worden van Friends of Saqqara, of door zelf te doneren.
Meer weten over de eigen collectie
Het oorspronkelijke doel van het onderzoeksproject was om meer te weten te komen over de achtergrond en de geschiedenis van de voorwerpen uit Sakkara in de collectie van het museum. Veel voorwerpen uit Sakkara, zoals reliëfs en stèles, zijn verspreid geraakt over musea over de hele wereld, waaronder het Rijksmuseum van Oudheden. Daarom heeft het museum in Sakkara opgravingen gedaan in de directe omgeving van plaatsen waar dergelijke voorwerpen in de negentiende eeuw zijn gevonden. Dankzij de opgravingen komen onderzoekers meer te weten over de graven waarin deze voorwerpen zijn gevonden. Ze weten nu bijvoorbeeld meer over waar en hoe deze voorwerpen werden gebruikt. Bovendien zijn graven herontdekt waarvan men dacht dat ze verloren waren gegaan.
Breder doel
Het huidige onderzoeksproject probeert het bredere gebied van Sakkara te begrijpen en van de lange geschiedenis van de plek, van de 2de dynastie (ca. 2700 v.Chr.) tot de Laat-Antieke periode, ca. 7de eeuw na Chr. Onderzoeksresultaten worden gepubliceerd in wetenschappelijke boeken en artikelen. Tegenwoordig worden de door het museum opgegraven voorwerpen bewaard in Egyptische magazijnen en musea. Het in 2001 opgegraven dubbelbeeld van de hogepriester Meryneith en zijn vrouw Anoey bijvoorbeeld, staat nu tentoongesteld in het Egyptisch Museum in Caïro.
Week 3, 2022: Survey van het opgravingsgebied
Week 5, 2022: Op de werkplek ter plaatse de familiegroep kopiëren (foto: Barbara Aston)
Belangrijke vondsten in Sakkara
1975-1980 Graf van Horemheb
Horemheb was generaal onder Toetanchamon. In 1319 v.Chr. werd hij zelf farao, waardoor hij uiteindelijk is begraven in de Vallei der Koningen in Thebe. Zijn reeds gebouwde graf in Sakkara is later gebruikt voor zijn tweede vrouw, koningin Moetnodjmet.
1981 Graven van Paser en Raia
Paser was bouwmeester en Raia was opperzanger in de tempel van Ptah in de tijd van farao Ramses II.
1982-1984 Graf van echtpaar Tia en Tia
Tia was de zus van farao Ramses II. Haar man heette ook Tia. Hij was schatmeester van Ramses II.
1985 Graf van Ioeroedef
Ioeroedef was de particulier secretaris van het echtpaar Tia en Tia. Het graf is later (11de -10de eeuw v.Chr.) als massagraf gebruikt. Er zijn ongeveer 70 mummies en mummiekisten uit die tijd gevonden.
1986 Graven van Ramose, Chay en Pabes
Ramose was legerofficier. Naast zijn graf werden de graven van Chay en Pabes ontdekt. Chay was een goudwasser en zijn zoon Pabes was koopman.
1987-1992 Graf van Maya en Merit
Maya was schatmeester van farao Toetanchamon. Merit was zijn vrouw. Sinds de negentiende eeuw bezit het museum drie bijzonder fraaie beelden uit dit graf, dat werd ontdekt via een roverstunnel vanuit Ramose’s grafkelder.
1993 Graf van Inioeia
Inioeia was opzichter van het rundvee in de tijd van Toetanchamon. Hij werkte onder leiding van Maya.
1994-1998 Graf van Pay en Raia
Pay was haremdirecteur ten tijde van farao Toetanchamon. Na een militaire carrière volgde zijn zoon Raia hem op. Raia gebruikte later het graf van zijn vader voor zichzelf.
1999-2000 Onderzoek naast graf Horemheb
Aan de zuidkant van Horemhebs graf is een gebied van 25 bij 12 meter onderzocht. De belangrijkste vondst, in 1999, was een anonieme mummiekist met mummie.
2001-2004 Graf van Meryneith en Anoey
Meryneith was rentmeester en zonnepriester in de tijd van de farao’s Achnaton en Toetanchamon (1353-1323 v.Chr.). Anoey was zijn vrouw. In het grafcomplex zijn kleurrijk beschilderde reliëfs en een zeldzaam dubbelbeeld van het echtpaar gevonden. In 2002 stuitte men onder dit complex op de overblijfselen van een koningsgraf uit ca. 2700 v.Chr.
2004-2006 Voorpleinen van Horemheb en Tia
Bij het uitgraven van het terrein rondom het graf van Meryneith werd ontdekt dat zowel Horemheb (zie 1975-1980) als Tia (zie 1982-1984) nog een bestraat voorplein voor hun graf hadden liggen. Bij eerdere opgravingen was dat gemist. Horemheb had zelfs nog een tweede pyloon van kleisteen. Op zijn voorplein werd een belangrijke dump van grafrovers ontdekt met spullen uit het graf van Tia.
2007-2008 Graf van Ptahemwia
Ptahemwia was schenker des konings ten tijde van koning Achnaton. Opnieuw dus een graf uit de tijd van deze ‘ketterkoning’! Het graf bestaat uit een zuilenhof en drie kapellen. Resten van reliëfs tonen de dode tijdens de inspectie van een landgoed en offers aan de overledene en zijn vrouw Maia. Het graf is onvoltooid gebleven tijdens de regering van Toetanchamon.
2009-2010 Kapellen van Chay en Tatia
Zowel Chay als Tatia waren verbonden aan de tempel van de stadsgod van Memphis, Ptah. Ze waren daar priester en droegen bij processies de voorkant van de draagbaar van het godenbeeld. Chay heeft een kleine kleistenen kapel ten zuiden van Horemhebs graf, Tatia een kalkstenen kapelletje naast het graf van Meryneith. Tegen de achterwand stond een grote stèle die vrijwel compleet bewaard is.
2011 Geen opgraving vanwege politieke onrust
Vanwege de politieke onrust in Egypte is het onderzoeksteam van het Rijksmuseum van Oudheden in 2011 niet naar Sakkara gegaan.
2012 Controle van magazijnen en monumenten
Een klein team is naar Sakkara afgereisd om de monumenten en de magazijnen te controleren. Er is opgeruimd en waar nodig gerestaureerd.
2013 en 2015 Graf uit Toetanchamons tijd
In 2013 is een nieuw graf opgegraven. Het stamt uit de tijd van koning Toetanchamon of kort daarna. Ook zijn de ondergrondse grafkamers onderzocht van een al in 2010 gevonden grafmonument. De expeditie is erin geslaagd de naam van één van de daar begraven personen te achterhalen: Sethnacht. In 2015 zijn de ondergrondse grafkamers verder uitgegraven en onderzocht. Het Museo Egizio Turijn wordt de nieuwe partner in het opgravingsproject, met Christian Greco als veldleider en Paolo Del Vesco als plaatsvervangend veldleider.
2017 Graf van Ry + nieuw gebied ten noorden van graf Maya en Merit
2017 was het laatste jaar van veldleider Maarten Raven. Hij beëindigde zijn werk uit eerdere jaren bij het graf van Ry, in het zuiden van het Leids-Turijnse opgravingsgebied. De nieuwe veldleiders Lara Weiss (conservator Rijksmuseum van Oudheden) en Christian Greco (directeur Museo Egizio) en openden een nieuw gebied ten noorden van het graf van Maya, met ondersteuning van plaatsvervangend veldleider Paolo Del Vesco. Er werden twee kleine Ramessidische kapellen gevonden.
2018 en 2019 Ramessidische kapel en nieuwe ingang
Maarten Raven werkt aan de publicaties van de graven van Ptahemwia, Sethnacht en Ry, die binnenkort in de PALMA-reeks van het Rijksmuseum van Oudheden zullen verschijnen. De Leids-Turijnse missie zet het werk in het nieuwe gebied ten noorden van het graf van Maya voort. Er wordt onder andere een Laat-Antieke bewoningslaag, een derde Ramessidische kapel en de ingang tot mogelijk een nieuw monumentaal graf gevonden. De opgravingen worden nu ook mede gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek in het kader van het Vidi-project The Walking Dead at Saqqara.
